Changes

Ang krisis sa klima at ekolohiya ay isang komplikadong paksa at resulta ng maraming konektadong historikal, sosyal, ekonomikal, at politikal na mga kadahilanan. Kahit na ito ay mukhang napaka-modernong problema, umuugat ito sa maraming henerasyon na bumabalik ng dalawang siglo.

Ang krisis sa klima at ekolohiya ay isang komplikadong paksa at resulta ng maraming konektadong historikal, sosyal, ekonomikal, at politikal na mga kadahilanan. Kahit na ito ay mukhang napaka-modernong problema, umuugat ito sa maraming henerasyon na bumabalik ng dalawang siglo.

Itong booklet na ito ay isang introduksyon sa mga pinaka-importanteng tema sa krisis ng klima at ekolohiya. Para magawa ang mga materyales na ito, isang komite ng mga eksperto ay nagsama-sama upang magbigay kontribusyon mula sa kanilang kaalaman at karunungan. Ang mga detalye ng proseso sa paggawa ng booklet na ito ay makikita sa [https://globalassembly.org/ website ng Global Assembly].

Itong booklet na ito ay isang introduksyon sa mga pinaka-importanteng tema sa krisis ng klima at ekolohiya. Para magawa ang mga materyales na ito, isang komite ng mga eksperto ay nagsama-sama upang magbigay kontribusyon mula sa kanilang kaalaman at karunungan. Ang mga detalye ng proseso sa paggawa ng booklet na ito ay makikita sa website ng Global Assembly<ref>[https://globalassembly.org/ Global Assembly website]</ref>.

Maraming mga pamamaraan para makita ang krisis ng klima at ekolohiya, at ginawa namin ang aming makakaya upang makapagbigay ng imahe sa mga pinaka-lutang na tema, katotohanan at pigura sa paraang maikli at madaling basahin.

Maraming mga pamamaraan para makita ang krisis ng klima at ekolohiya, at ginawa namin ang aming makakaya upang makapagbigay ng imahe sa mga pinaka-lutang na tema, katotohanan at pigura sa paraang maikli at madaling basahin.

Hindi niyo kailangan basahin ang booklet na ito sa isang upuan. Nilalayon nitong maging isang basehan at gabay, at umaasa kaming magiging kapaki-pakinabang ito sa inyong pakikipag-ugnayan sa Global Assembly, para suportahan kayo sa inyong pag-aaral at pakikipag-talakayan sa krisis ng klima at ekolohiya.

Hindi niyo kailangan basahin ang booklet na ito sa isang upuan. Nilalayon nitong maging isang basehan at gabay, at umaasa kaming magiging kapaki-pakinabang ito sa inyong pakikipag-ugnayan sa Global Assembly, para suportahan kayo sa inyong pag-aaral at pakikipag-talakayan sa krisis ng klima at ekolohiya.

Kasama sa impormasyon sa booklet na ito, may mga karagdagang mapagkukunan ng impormasyon tulad ng bidyo, mga presentasyon, mga gawaing artistiko, at mga patotoo ng mga tao sa Global Assembly website. Ang pagsasa-konteksto ng booklet na ito at ang pagsasalin nito sa iba pang mga lenggwahe ay makikita sa [[Main Page|Global Assembly wiki]].  

Kasama sa impormasyon sa booklet na ito, may mga karagdagang mapagkukunan ng impormasyon tulad ng bidyo, mga presentasyon, mga gawaing artistiko, at mga patotoo ng mga tao sa Global Assembly website. Ang pagsasa-konteksto ng booklet na ito at ang pagsasalin nito sa iba pang mga lenggwahe ay makikita sa Global Assembly wiki<ref>[[Main Page|Global Assembly wiki]] </ref>.  

Ang mga karagdagang ibig sabihin ng mga salitang naka-bold ay makikita sa talaan ng nilalaman sa dulo ng booklet. Sa kabuuan ng booklet na ito, ibibigay ang temperatura gamit ang Celsius (°C). Pumunta na lang sa talaan ng nilalaman section para sa katumbas nito sa Fahrenheit (°F).

Ang mga karagdagang ibig sabihin ng mga salitang naka-bold ay makikita sa talaan ng nilalaman sa dulo ng booklet. Sa kabuuan ng booklet na ito, ibibigay ang temperatura gamit ang Celsius (°C). Pumunta na lang sa talaan ng nilalaman section para sa katumbas nito sa Fahrenheit (°F).

Ang mga sanhi ng klima at krisis sa ekolohiya na ito ay nakaugat sa kasaysayan, at maaaring maiugnay sa mga pananaw sa mundo na humubog sa paraan ng pagpapatakbo ng maraming lipunan ngayon. Ang mga tao ay bahagi ng kalikasan at lubos na umaasa sa kalikasan upang mabuhay.

Ang mga sanhi ng klima at krisis sa ekolohiya na ito ay nakaugat sa kasaysayan, at maaaring maiugnay sa mga pananaw sa mundo na humubog sa paraan ng pagpapatakbo ng maraming lipunan ngayon. Ang mga tao ay bahagi ng kalikasan at lubos na umaasa sa kalikasan upang mabuhay.

Ang pagbabago ng klima, pagkawala ng biodiversity, pagkasira ng lupa, at polusyon sa hangin at tubig ay magkakaugnay. Ang kalidad ng buhay ng mga taong naninirahan sa lahat ng bahagi ng mundo, at ang mga posibilidad para sa kasalukuyan at hinaharap na henerasyon ay nakasalalay sa aksyon na isinagawa ngayon upang matugunan ang mga isyung ito. Ang paglipat sa renewable energy system , ang pangangalaga at pagpapanumbalik ng mga ecosystem at paghanap ng bago at mas mahusay na paraan upang maging angko sa daloyng ugnayang pangkalikasan ay magiging napakahalagang mga hakbangin sa mga darating na taon. Sa isang kamakailang survey, natagpuan na ang karamihan ng mga tao sa lahat ng mga rehiyon ng mundo ay sumusuporta sa pagkilos sa pagbabago ng klima, kahit na ang COVID-19 pandemya ay patuloy na nakakaapekto sa pang-araw-araw na buhay<ref>https://www.undp.org/publications/peoples-climate-vote</ref>.

Ang pagbabago ng klima, pagkawala ng biodiversity, pagkasira ng lupa, at polusyon sa hangin at tubig ay magkakaugnay. Ang kalidad ng buhay ng mga taong naninirahan sa lahat ng bahagi ng mundo, at ang mga posibilidad para sa kasalukuyan at hinaharap na henerasyon ay nakasalalay sa aksyon na isinagawa ngayon upang matugunan ang mga isyung ito. Ang paglipat sa renewable energy system , ang pangangalaga at pagpapanumbalik ng mga ecosystem at paghanap ng bago at mas mahusay na paraan upang maging angko sa daloyng ugnayang pangkalikasan ay magiging napakahalagang mga hakbangin sa mga darating na taon. Sa isang kamakailang survey, natagpuan na ang karamihan ng mga tao sa lahat ng mga rehiyon ng mundo ay sumusuporta sa pagkilos sa pagbabago ng klima, kahit na ang COVID-19 pandemya ay patuloy na nakakaapekto sa pang-araw-araw na buhay<ref>[https://www.undp.org/publications/peoples-climate-vote The Peoples' Climate Vote]</ref>.

Pangunahing mga puntos:

Pangunahing mga puntos:

* Ang mga gawain ng tao, tulad ng pagsunog ng mga fossil fuel, ay nagdudulot ng pagtaas ng temperatura o pag-init ng mundo. Ang pagtaas ng pandaigdigang temperatura ay nakakaapekto sa ating klima at pabago-bagong panahon na hindi na maibabalik<ref>https://www.ipcc.ch/2021/08/09/ar6-wg1-20210809-pr/</ref> - ngunit ang ilan sa mga pinakamalalang mangyayari sa hinaharap ay maaring maiwasan, nakabatay sa mga pagkilos na ginagawa  sa kasalukuyan.

* Ang mga gawain ng tao, tulad ng pagsunog ng mga fossil fuel, ay nagdudulot ng pagtaas ng temperatura o pag-init ng mundo. Ang pagtaas ng pandaigdigang temperatura ay nakakaapekto sa ating klima at pabago-bagong panahon na hindi na maibabalik<ref>[https://www.ipcc.ch/2021/08/09/ar6-wg1-20210809-pr/ Climate change widespread, rapid, and intensifying – IPCC]</ref> - ngunit ang ilan sa mga pinakamalalang mangyayari sa hinaharap ay maaring maiwasan, nakabatay sa mga pagkilos na ginagawa  sa kasalukuyan.

* Dahil sa polusyon, pagbabago ng klima, pagwasak ng tao sa kalikasan at pagsasamantala, isang milyong kaurian ng mga halaman at hayop na ang nanganganib na mawala ngayon.

* Dahil sa polusyon, pagbabago ng klima, pagwasak ng tao sa kalikasan at pagsasamantala, isang milyong kaurian ng mga halaman at hayop na ang nanganganib na mawala ngayon.

Ang pagbabago ng klima ay kadalasang dulot ng dumarami at labis na greenhouse gas sa ating kapaligiran at kalawakan. Ang Carbon dioxide (CO2), ang pinakamahalgang human-produced greenhouse gas, na sinusunog ng tao ay ang fossil fuel para sa enerhiya at transportasyon, at kapag ang mga kagubatan ay patuloy na winawasak. Sa nagdaang dalawang siglo, naging sanhi ito ng pag-init ng planeta ng 1.2 degree Celsius (° C) o 2.16 degree Fahrenheit (° F). Natuklasan ng mga dalubhasa na ang pag-init ng mundo ng 2°C (3.6 ° F) ay malalampasan sa ika-21 siglo, maliban kung may mga makabuluhang pagbawas sa carbon dioxide at iba pang mga greenhouse gas emissions sa mga darating na dekada. Bagaman hindi ito mukhang malaki, nangangahulugan ito ng pagkawala ng buhay at kabuhayan ng ilang daang milyong katao<ref>https://www.wri.org/insights/climate-change-could-force-100-million-people-poverty-2030-4-ways-we-can-step-adaptation</ref>.

Ang pagbabago ng klima ay kadalasang dulot ng dumarami at labis na greenhouse gas sa ating kapaligiran at kalawakan. Ang Carbon dioxide (CO2), ang pinakamahalgang human-produced greenhouse gas, na sinusunog ng tao ay ang fossil fuel para sa enerhiya at transportasyon, at kapag ang mga kagubatan ay patuloy na winawasak. Sa nagdaang dalawang siglo, naging sanhi ito ng pag-init ng planeta ng 1.2 degree Celsius (° C) o 2.16 degree Fahrenheit (° F). Natuklasan ng mga dalubhasa na ang pag-init ng mundo ng 2°C (3.6 ° F) ay malalampasan sa ika-21 siglo, maliban kung may mga makabuluhang pagbawas sa carbon dioxide at iba pang mga greenhouse gas emissions sa mga darating na dekada. Bagaman hindi ito mukhang malaki, nangangahulugan ito ng pagkawala ng buhay at kabuhayan ng ilang daang milyong katao<ref>[https://www.wri.org/insights/climate-change-could-force-100-million-people-poverty-2030-4-ways-we-can-step-adaptation Climate Change Could Force 100 Million People into Poverty by 2030. 4 Ways We Can Step Up Adaptation]</ref>.

Ang pagtaas ng temperatura ay nangangahulugan na ang mundo ay nakakaranas na ng mas madalas at matinding heat waves, pagkasunog ng kagubatan at paghina ng ani. Nangangahulugan din ito ng paghaba ng tag-ulan at tag-init sa iba’t ibang bahagi ng mundo na humahantong sa tagtuyot at tagbaha.

Ang pagtaas ng temperatura ay nangangahulugan na ang mundo ay nakakaranas na ng mas madalas at matinding heat waves, pagkasunog ng kagubatan at paghina ng ani. Nangangahulugan din ito ng paghaba ng tag-ulan at tag-init sa iba’t ibang bahagi ng mundo na humahantong sa tagtuyot at tagbaha.

Ang mga gawain ng tao sa mundo ay nagdudulot ng masamang epekto sa mga halaman, hayop, fungi at microorganism. Ang resulta ng polusyon, pagbabago ng klima, pagkawasak ng mga natural na tirahan at pagsasamantala ng tao sa kalikasan, sa ngayon ay isang milyon mula sa walong milyong mga species o kaurian ng mga halaman at hayop ng mundo ay nanganganib ng mawala<ref>https://www.un.org/sustainabledevelopment/blog/2019/05/nature-decline-unprecedented-report/</ref>.

Ang mga gawain ng tao sa mundo ay nagdudulot ng masamang epekto sa mga halaman, hayop, fungi at microorganism. Ang resulta ng polusyon, pagbabago ng klima, pagkawasak ng mga natural na tirahan at pagsasamantala ng tao sa kalikasan, sa ngayon ay isang milyon mula sa walong milyong mga species o kaurian ng mga halaman at hayop ng mundo ay nanganganib ng mawala<ref>[https://www.un.org/sustainabledevelopment/blog/2019/05/nature-decline-unprecedented-report/ UN Report: Nature’s Dangerous Decline ‘Unprecedented’; Species Extinction Rates ‘Accelerating’]</ref>.

Ang kakulangan sa diversity ng mga samu’t saring buhay ay nagdudulot ng paghina ng ekosistema, na nagiging sanhi ng pagkakasakit ng mga samu’t saring buhay dahil sa matinding panahon at nagiging dahilan ng kawalan ng kakayahang makapagbigay para sa mga pangangailangan ng tao.

Ang kakulangan sa diversity ng mga samu’t saring buhay ay nagdudulot ng paghina ng ekosistema, na nagiging sanhi ng pagkakasakit ng mga samu’t saring buhay dahil sa matinding panahon at nagiging dahilan ng kawalan ng kakayahang makapagbigay para sa mga pangangailangan ng tao.

Ang isang paraan upang mailarawan ang ugnayan sa pagitan ng mga greenhouse gas at temperatura ay ang isipin ang isang maliit at nakapaloob na silid sa isang napakainit na araw. Ang nasusunog na araw ay bumubulusok sa bubong, ngunit sa loob ng silid ay walang mga bintana o pintuan upang makatakas ang init. Dahil wala itong mapuntahan, ang init ay bumubuo sa silid. Katulad nito, kapag maraming mga greenhouse gases sa atmosphere, nilikha ang labis na init.

Ang isang paraan upang mailarawan ang ugnayan sa pagitan ng mga greenhouse gas at temperatura ay ang isipin ang isang maliit at nakapaloob na silid sa isang napakainit na araw. Ang nasusunog na araw ay bumubulusok sa bubong, ngunit sa loob ng silid ay walang mga bintana o pintuan upang makatakas ang init. Dahil wala itong mapuntahan, ang init ay bumubuo sa silid. Katulad nito, kapag maraming mga greenhouse gases sa atmosphere, nilikha ang labis na init.

Ang pangunahing greenhouse gas na ibinubuga ng mga tao ay ang carbon dioxide (CO2). Ang mga aktibidad ng tao ay nakaka-pinsala o sumira din sa maraming bahagi ng kalikasan na nag-aalis ng CO2 mula sa himpapawid, tulad ng mga kagubatan at lupa. Dahil ang mga tao sa mga mayayaman na bansa ay nagsimulang magsunog ng mga fossil fuel halos 200 taon na ang nakakalipas, ang temperatura sa ibabaw ng mundo ay tumaas ng 1.2°C (2.16 ° F). Bagaman hindi ito gaanong malaki pakinggan, ang huling 20 taon ay naging pinakamainit na panahon sa higit sa 100,000 taon.

Ang pangunahing greenhouse gas na ibinubuga ng mga tao ay ang carbon dioxide (CO2). Ang mga aktibidad ng tao ay nakaka-pinsala o sumira din sa maraming bahagi ng kalikasan na nag-aalis ng CO2 mula sa himpapawid, tulad ng mga kagubatan at lupa. Dahil ang mga tao sa mga mayayaman na bansa ay nagsimulang magsunog ng mga fossil fuel halos 200 taon na ang nakakalipas, ang temperatura sa ibabaw ng mundo ay tumaas ng 1.2°C (2.16 ° F). Bagaman hindi ito gaanong malaki pakinggan, ang huling 20 taon ay naging pinakamainit na panahon sa higit sa 100,000 taon.<ref name=":0">[https://www.ipcc.ch/2021/08/09/ar6-wg1-20210809-pr/ IPCC Sixth Assessment Report]</ref>

Ang tila maliit na pagkakaiba-iba sa mga temperatura (1.2°C o 2.16°F) ay mayroon nang malalaking epekto sa buhay ng marami. Ang pagtaas ng temperatura ay nangangahulugang ang mga tao ngayon ay nakakaranas ng mas madalas at matinding heat wave, sunog sa kagubatan at pagkasira ng pananim. Nangangahulugan din ito ng malalaking pagbabago sa pag-ulan, na may higit na pag-ulan sa ilang mga lugar at mas kaunti sa iba, na humahantong sa pagkatuyot at pagbaha.

Ang tila maliit na pagkakaiba-iba sa mga temperatura (1.2°C o 2.16°F)<ref>[https://www.ipcc.ch/sr15/chapter/spm/ IPCC A.1] </ref> ay mayroon nang malalaking epekto sa buhay ng marami. Ang pagtaas ng temperatura ay nangangahulugang ang mga tao ngayon ay nakakaranas ng mas madalas at matinding heat wave, sunog sa kagubatan at pagkasira ng pananim. Nangangahulugan din ito ng malalaking pagbabago sa pag-ulan, na may higit na pag-ulan sa ilang mga lugar at mas kaunti sa iba,<ref name=":0" /> na humahantong sa pagkatuyot at pagbaha.

Ang mga pagbaha, tagtuyot, heatwaves at bagyo ay nangyayari na bago pa man ang pagbabago ng klima, ngunit sinabi sa atin ng agham na ang pagbabago ng klima ay nagpapalala ng mga ganitong uri ng matinding mga "kaganapan sa panahon", na naglalagay sa milyun-milyong mga tao sa lahat ng mga rehiyon sa mundo sa panganib na mawalan ng mga bahay, mapatay o masugatan o walang sapat na pagkain upang makakain o malinis na tubig na maiinom.

Ang mga pagbaha, tagtuyot, heatwaves at bagyo ay nangyayari na bago pa man ang pagbabago ng klima, ngunit sinabi sa atin ng agham na ang pagbabago ng klima ay nagpapalala ng mga ganitong uri ng matinding mga "kaganapan sa panahon", na naglalagay sa milyun-milyong mga tao sa lahat ng mga rehiyon sa mundo sa panganib na mawalan ng mga bahay, mapatay o masugatan o walang sapat na pagkain upang makakain o malinis na tubig na maiinom.