Community:Information Booklet Tagalog

Panimula

Ang Global Assembly ay isang pagtitipon ng mga tao mula sa buong mundo upang talakayin ang klima at krisis sa ekolohiya.

Ano ang citizens’ assembly?

Ang  citizens’ assembly ay isang pangkat ng mga tao mula sa iba`t ibang antas ng pamumuhay, na nagsasama-sama upang mapag-usapan ang posibleng pagkilos, gumawa ng mga panukala sa mga pamahalaan at bumuo ng mga ideya upang mapalakas ang adhikain sa pagbabago. Ang mga miyembro ng pagpupulong ng isang citizens’ assembly ay kumakatawan sa isang maliit na bersyon ng lugar na pinag-uusapan tulad ng isang bansa o lungsod, o sa kasong ito ang mundo), batay sa pamantayan sa demograpiko tulad ng antas ng kasarian, edad, kita at edukasyon.

Ano ang Global Assembly?

Ang 2021 Global Assembly ay binubuo ng: isang daang (100) tao na binubuo ng mga lokal na Core Citizens' Assembly; mga lokal na Community Assemblies na maaaring bahagi ang sinuman saanman; na may mga gawaing pangkultura upang mahimok ang mas maraming tao.

Sa taong ito, magkakaroon ng dalawang pangunahing kumperensya ng United Nations ng mga pinuno ng mundo: ang Conference of the Parties on climate change (COP 26) at ang Biodiversity Conference (COP15). Bago ang negosasyong ito ng COP, pinagsasama-sama ng Core Assembly ang isang pangkat ng 100 katao, na kumakatawan sa isang snapshot ng populasyon ng planeta upang malaman ang tungkol sa klima at krisis sa ekolohiya, upang mapag-usapan at ibahagi ang kanilang mga pangunahing mensahe na ipapakita sa COP26 sa Glasgow ngayong Nobyembre 2021. Sa taong ito, tatalakayin ng Global Assembly ang sumusunod na katanungan: "Paano matutugunan ng sangkatauhan ang klima at krisis sa ekolohiya sa isang patas at mabisang paraan?"

Pagpapakilala sa learning materials

Ang information booklet na ito ay bahagi ng isang serye ng mga mapagkukunan na susuporta sa yugto ng pag-aaral at deliberasyon ng Global Assembly. Ang layunin ng mga materyales sa pag-aaral na ito ay upang magbigay ng impormasyon at data upang makabuo ka ng iyong sariling mga opinyon sa klima at krisis sa ekolohiya.

Hangad namin na ang dokumentong ito ay simula sa patuloy na paglatag ng pagtatanong na susundan mo para sa mga darating na taon; at hinihimok ka naming hamunin ang anumang mga nilalaman nito at dalhin ang mga katanungang iyon o konklusyon sa Global Assembly.

Ang krisis sa klima at ekolohiya ay isang komplikadong paksa at resulta ng maraming konektadong historikal, sosyal, ekonomikal, at politikal na mga kadahilanan. Kahit na ito ay mukhang napaka-modernong problema, umuugat ito sa maraming henerasyon na bumabalik ng dalawang siglo.

Itong booklet na ito ay isang introduksyon sa mga pinaka-importanteng tema sa krisis ng klima at ekolohiya. Para magawa ang mga materyales na ito, isang komite ng mga eksperto ay nagsama-sama upang magbigay kontribusyon mula sa kanilang kaalaman at karunungan. Ang mga detalye ng proseso sa paggawa ng booklet na ito ay makikita sa website ng Global Assembly.

Maraming mga pamamaraan para makita ang krisis ng klima at ekolohiya, at ginawa namin ang aming makakaya upang makapagbigay ng imahe sa mga pinaka-lutang na tema, katotohanan at pigura sa paraang maikli at madaling basahin.

Hindi niyo kailangan basahin ang booklet na ito sa isang upuan. Nilalayon nitong maging isang basehan at gabay, at umaasa kaming magiging kapaki-pakinabang ito sa inyong pakikipag-ugnayan sa Global Assembly, para suportahan kayo sa inyong pag-aaral at pakikipag-talakayan sa krisis ng klima at ekolohiya.

Kasama sa impormasyon sa booklet na ito, may mga karagdagang mapagkukunan ng impormasyon tulad ng bidyo, mga presentasyon, mga gawaing artistiko, at mga patotoo ng mga tao sa Global Assembly website. Ang pagsasa-konteksto ng booklet na ito at ang pagsasalin nito sa iba pang mga lenggwahe ay makikita sa Global Assembly wiki.  

Ang mga karagdagang ibig sabihin ng mga salitang naka-bold ay makikita sa talaan ng nilalaman sa dulo ng booklet. Sa kabuuan ng booklet na ito, ibibigay ang temperatura gamit ang Celsius (°C). Pumunta na lang sa talaan ng nilalaman section para sa katumbas nito sa Fahrenheit (°F).

Buod

Ano ang magiging kalagayan ng mundo sa taong 2050?

Ang bawat bata na ipinanganak ngayon ay haharapin ang mga kahihinatnan ng pagbabago ng klima at pagkasira ng kalikasan na sanhi ng tao. Hindi na ito katanungan ng 'kung', kundi “kung gaano na kalaki”. Ang lawak ng kung gaano maaapektuhan ang mga taong nabubuhay ngayon at ang mga sumusunod na henerasyon ay nakasalalay sa kung ano ang gagawin natin ngayon. Bagaman ang pag-init at pagkawala ng samu’t saring buhay ay tanggap na nating mangyayari sa hinaharap, may oras pa upang limitahan ang karagdagang mga pagbabago sa klima at pagkawala ng samu’t saring buhay, at maiwasan ang pinakamasaklap na posibleng epekto ng klima at krisis sa ekolohiya.

Ang mga sanhi ng klima at krisis sa ekolohiya na ito ay nakaugat sa kasaysayan, at maaaring maiugnay sa mga pananaw sa mundo na humubog sa paraan ng pagpapatakbo ng maraming lipunan ngayon. Ang mga tao ay bahagi ng kalikasan at lubos na umaasa sa kalikasan upang mabuhay.

Ang pagbabago ng klima, pagkawala ng biodiversity, pagkasira ng lupa, at polusyon sa hangin at tubig ay magkakaugnay. Ang kalidad ng buhay ng mga taong naninirahan sa lahat ng bahagi ng mundo, at ang mga posibilidad para sa kasalukuyan at hinaharap na henerasyon ay nakasalalay sa aksyon na isinagawa ngayon upang matugunan ang mga isyung ito. Ang paglipat sa renewable energy system , ang pangangalaga at pagpapanumbalik ng mga ecosystem at paghanap ng bago at mas mahusay na paraan upang maging angko sa daloyng ugnayang pangkalikasan ay magiging napakahalagang mga hakbangin sa mga darating na taon. Sa isang kamakailang survey, natagpuan na ang karamihan ng mga tao sa lahat ng mga rehiyon ng mundo ay sumusuporta sa pagkilos sa pagbabago ng klima, kahit na ang COVID-19 pandemya ay patuloy na nakakaapekto sa pang-araw-araw na buhay.

Pangunahing mga puntos:

• Ang mga gawain ng tao, tulad ng pagsunog ng mga fossil fuel, ay nagdudulot ng pagtaas ng temperatura o pag-init ng mundo. Ang pagtaas ng pandaigdigang temperatura ay nakakaapekto sa ating klima at pabago-bagong panahon na hindi na maibabalik - ngunit ang ilan sa mga pinakamalalang mangyayari sa hinaharap ay maaring maiwasan, nakabatay sa mga pagkilos na ginagawa  sa kasalukuyan.
• Dahil sa polusyon, pagbabago ng klima, pagwasak ng tao sa kalikasan at pagsasamantala, isang milyong kaurian ng mga halaman at hayop na ang nanganganib na mawala ngayon.
• Ang pagbabago ng klima at pagkawala ng samu’t saring buhay ay nagdudulot ng banta sa siguridad ng pagkain, tubig at kalusugan ng tao.

Ang pagbabago ng klima ay kadalasang dulot ng dumarami at labis na greenhouse gas sa ating kapaligiran at kalawakan. Ang Carbon dioxide (CO2), ang pinakamahalgang human-produced greenhouse gas, na sinusunog ng tao ay ang fossil fuel para sa enerhiya at transportasyon, at kapag ang mga kagubatan ay patuloy na winawasak. Sa nagdaang dalawang siglo, naging sanhi ito ng pag-init ng planeta ng 1.2 degree Celsius (° C) o 2.16 degree Fahrenheit (° F). Natuklasan ng mga dalubhasa na ang pag-init ng mundo ng 2°C (3.6 ° F) ay malalampasan sa ika-21 siglo, maliban kung may mga makabuluhang pagbawas sa carbon dioxide at iba pang mga greenhouse gas emissions sa mga darating na dekada. Bagaman hindi ito mukhang malaki, nangangahulugan ito ng pagkawala ng buhay at kabuhayan ng ilang daang milyong katao.

Ang pagtaas ng temperatura ay nangangahulugan na ang mundo ay nakakaranas na ng mas madalas at matinding heat waves, pagkasunog ng kagubatan at paghina ng ani. Nangangahulugan din ito ng paghaba ng tag-ulan at tag-init sa iba’t ibang bahagi ng mundo na humahantong sa tagtuyot at tagbaha.

Ang mga gawain ng tao sa mundo ay nagdudulot ng masamang epekto sa mga halaman, hayop, fungi at microorganism. Ang resulta ng polusyon, pagbabago ng klima, pagkawasak ng mga natural na tirahan at pagsasamantala ng tao sa kalikasan, sa ngayon ay isang milyon mula sa walong milyong mga species o kaurian ng mga halaman at hayop ng mundo ay nanganganib ng mawala.

Ang kakulangan sa diversity ng mga samu’t saring buhay ay nagdudulot ng paghina ng ekosistema, na nagiging sanhi ng pagkakasakit ng mga samu’t saring buhay dahil sa matinding panahon at nagiging dahilan ng kawalan ng kakayahang makapagbigay para sa mga pangangailangan ng tao.

• Ang pagkawala ng samut saring buhay ay hindi gaanong matindi sa lupa na pinamamahalaan ng mga katutubong pamayanan

Karamihan sa samut saring buhay ng mundo ay umiiral sa tradisyunal at mga lupang ninuno ng mga katutubo. Ang mga katutubong kultura ay pinamamahalaan  na naayon sa kalikasan sa loob ng libu-libong taon, at nagtataglay ng mahahalagang kaalaman para sa pagpapanumbalik ng mga ekosistema at paglinang ng samut-saring buhay. Gayunpaman, ang mahabang kasaysayan ng  kolonisasyon at marginalisasyon ay nangangahulugang marami sa mga pamayanan na ito ang napilitang iwanan ang kanilang mga kabuhayan at mga lupang ninuno, o naging mga climate refugee dahil sa mga kalamidad na nauugnay sa pagbabago ng klima. At dahil dito,nanganganib din ang kanilang mga natatanging kultura, sistema ng kaalaman, wika at pagkakakilanlan.

• Hindi lahat ng mga bansa ay pantay pantay ang responsibilidad para sa pagbabago ng klima, ang mga mayamang bansa ay makasaysayang nakabuo ng mas maraming mga greenhouse gas.

Ang pagsunog ng fossil fuel ay nakaugnay sa pag-unlad ng ekonomiya. Bilang resulta nito, ang mga mayayamang bansa tulad ng Estados Unidos, United Kingdom, at mga bansa sa European Union ay ang sanhi ng pinakamalaking dami ng mga greenhouse gases sa paglipas ng panahon. Ngayon, habang lumalaki ang populasyon ng mundo at ang mga bansang tulad ng Tsina at India ay sumusunod sa parehong landas ng pag-unlad tulad ng mga mayayamang bansa, mas maraming tao ang umaasa sa pagsunog ng mga fossil fuel bawat taon.

• Maliban kung may agaran, mabilis at malakihang mga pagbawas sa mga greenhouse gas emissions, hindi namin malilimitahan ang pag-init sa mas mababa sa 2°C (3.6 ° F). Magkakaroon ito ng mga makabuluhan at negatibong epekto sa kabutihan ng tao.

Ang pamumuhay na may pagbabago ng klima ay nangangahulugang pamumuhay na walang katiyakan. Ang isa sa mga walang katiyakan na ito ay ang ideya ng isang 'tipping point'. Ang mga punto sa tipping point ng klima ay isang 'point of no return', kung saan ang pinagsama-samang epekto ng pagbabago ng klima ay magreresulta sa hindi na maibabalik na mga pinsala sa buong mundo, tulad ng mga domino. Kapag naabot na ang isang tipping point, isang serye ng mga kaganapan ang mati-trigger, na hahantong sa paglikha ng isang planeta na hindi maaaring tirhan ng maraming tao at iba pang mga anyo ng buhay. Hindi mahuhulaan ng agham ng may katiyakan kung maabot ang isang tipping point.

• Noong 2015, nagpulong ang mga pinuno ng mundo sa Paris at sumang-ayon na limitahan ang pag-init ng mundo sa mas mababa sa 2°C, o kung kakayanin ay 1.5 ° C.

• Ayon sa Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), ang 1.5°C na pag-init ay malamang na maaabot na sa 2040. Gayunpaman, ang target na 2°C ay nakasalalay pa rin sa antas ng emissions ng CO2 na ginawa sa susunod na ilang dekada.

• Kung ang lahat ng kasalukuyang mga pangako ng mga bansa sa buong mundo (ang tinaguriang 'nationally determined contributions') upang mabawasan ang mga greenhouse gas emissions ay matutugunan - at hindi pa natin alam kung gagawin nila - malamang na magresulta ito ng hindi bababa sa 3°C (5.4 ° F) ng global warming, sa kabila ng layunin ng  2015 Paris Agreement na limitahan ang pag-init hanggang sa mas mababa sa 2°C.

• Marami sa mga pangako sa Kasunduan sa Paris ng mga mahihirap na bansa ay maaaring hindi maipatupad dahil umaasa sila sa suporta sa pananalapi mula sa ibang bansa. Sa ngayon maliit na suportang pang-internasyonal ang naibibigay.

Inaasahan na itataas ng mga bansa ang kanilang pangako tuwing limang taon. Mula noong Paris, nakamit ang ilang pag-unlad. Gayunpaman, ang mga bagay ay hindi gumagalaw nang sapat upang malimitahan ang pag-init sa 1.5°C. Sa kasalukuyang takbo, ang pag-init ay aabot sa 1.5 ° C pagdating ng 2040 o mas maaga, at magpapatuloy pang umakyat pagkatapos kung ang mga karagdagang pagkilos ay hindi ginagawa ngayon.

• Halos dalawang-katlo (64 porsyento) ng mga tao sa 50 mga bansa sa buong mundo ngayon ay naniniwala na ang pagbabago ng klima ay isang pandaigdigang emergency.

• Upang mapanatili ang layunin ng paglilimita sa pag-init sa 1.5°C, ang dekada ng 2020 ay kailangang maging dekada ng makabuluhang pagbawas ng mga emisyon sa buong mundo.

Ang mga namumuno sa mundo ay magtatagpo sa Glasgow sa taong ito upang pag-usapan kung ano ang gagawin tungkol sa krisis sa klima, at sa Tsina upang pag-usapan ang krisis sa ekolohiya. Mahalaga na simulang kilalanin ng mga pamahalaan ang mga pakikipag-ugnayan sa pagitan ng dalawang krisis na ito, at bumuo ng magkatugmang mga layunin, target at pagkilos.

Ngayon na ang mga layunin ng Paris Agreement ay naitakda na, ang mga pag-uusap sa klima sa Glasgow ay dapat na tungkol sa paglikha ng isang mas detalyadong roadmap kung paano ito makakamtan. Ang ilang mahahalagang pagsasaalang-alang ay isasama kung paano sumasang-ayon sa mas mabisang mga pagbawas sa emisyon na nalalapit sa panahon. Halimbawa, ang paglipat mula sa mga fossil fuel, pagpapabuti ng paggamit ng enerhiya, paglilimita sa deforestation, at pag-convert ng net-zero pledges na maging aksyon.

1. Ano ang Krisis sa Klima?

Sa seksyong ito, tutuklasin natin ang mga phenomena na kilala bilang "pagbabago ng klima". Ano yito? Ano ang sanhi nito? At bakit ito kagyat?

Ang pagbabago ng klima ay naiugnay sa pangmatagalang pag-init ng planeta. Nangyayari ito dahil ang malalaking halaga ng mga greenhouse gases ay napapakawalan sa himpapawid.

Ang atmosphere ay isang hindi nakikitang layer sa paikot ng Earth na naglalaman ng iba't ibang mga gas. Ang mga “greenhouse gas" ay isang tukoy na pangkat ng mga gas na maaaring magbago ng thermal balance ng himpapawid at magpainit sa Earth. Ang pangunahing greenhouse gas ay may kasamang carbon dioxide (ginawa ng nasusunog na mga fossil fuel at deforestation), methane at nitrous oxide (kapwa ginawa mula sa mga kasanayan sa enerhiya at agrikultura).

Ang isang paraan upang mailarawan ang ugnayan sa pagitan ng mga greenhouse gas at temperatura ay ang isipin ang isang maliit at nakapaloob na silid sa isang napakainit na araw. Ang nasusunog na araw ay bumubulusok sa bubong, ngunit sa loob ng silid ay walang mga bintana o pintuan upang makatakas ang init. Dahil wala itong mapuntahan, ang init ay bumubuo sa silid. Katulad nito, kapag maraming mga greenhouse gases sa atmosphere, nilikha ang labis na init.

Ang pangunahing greenhouse gas na ibinubuga ng mga tao ay ang carbon dioxide (CO2). Ang mga aktibidad ng tao ay nakaka-pinsala o sumira din sa maraming bahagi ng kalikasan na nag-aalis ng CO2 mula sa himpapawid, tulad ng mga kagubatan at lupa. Dahil ang mga tao sa mga mayayaman na bansa ay nagsimulang magsunog ng mga fossil fuel halos 200 taon na ang nakakalipas, ang temperatura sa ibabaw ng mundo ay tumaas ng 1.2°C (2.16 ° F). Bagaman hindi ito gaanong malaki pakinggan, ang huling 20 taon ay naging pinakamainit na panahon sa higit sa 100,000 taon.

Ang tila maliit na pagkakaiba-iba sa mga temperatura (1.2°C o 2.16°F) ay mayroon nang malalaking epekto sa buhay ng marami. Ang pagtaas ng temperatura ay nangangahulugang ang mga tao ngayon ay nakakaranas ng mas madalas at matinding heat wave, sunog sa kagubatan at pagkasira ng pananim. Nangangahulugan din ito ng malalaking pagbabago sa pag-ulan, na may higit na pag-ulan sa ilang mga lugar at mas kaunti sa iba, na humahantong sa pagkatuyot at pagbaha.

Ang mga pagbaha, tagtuyot, heatwaves at bagyo ay nangyayari na bago pa man ang pagbabago ng klima, ngunit sinabi sa atin ng agham na ang pagbabago ng klima ay nagpapalala ng mga ganitong uri ng matinding mga "kaganapan sa panahon", na naglalagay sa milyun-milyong mga tao sa lahat ng mga rehiyon sa mundo sa panganib na mawalan ng mga bahay, mapatay o masugatan o walang sapat na pagkain upang makakain o malinis na tubig na maiinom.

2. Ano ang krisis sa ekolohiya?

Ano ang epekto ng mga aktibidad ng tao sa iba pang mga species na kasama natin sa ating planeta? Sa seksyong ito ay tiningnan natin kung bakit napakahalaga ng biodiversity para sa kalusugan ng tao at sa ating pagyabong, at ang papel na ginagampanan ng mga katutubong komunidad sa buong mundo.

Ang mga tao ay bahagi ng isang web ng buhay na mas malaki kaysa sa ating species lamang. Ang kalusugan ng tao ay kumplikadong nakaugnay sa kalusugan ng mga hayop, halaman at ng ating kapaligiran. Bilang resulta kung paano nakikipag-ugnay sa kalikasan ang mga tao - partikular na ang mga tao sa pinakamayamang bansa sa mundo - ang ilang mga species ng hayop at halaman ay nagin extinct. Ang bilis ng pagkalipol o extinction ay mas mabilis ngayon kumpara sa nanakaraang kasaysayan.

Ang biodiversity ay tumutukoy sa lahat ng mga pagkakaiba-iba ng buhay na matatagpuan sa Earth, tulad ng mga halaman, hayop, fungi at microorganism. Ang bawat indibidwal na species ay may isang tiyak na papel na ginagampanan sa kalusugan ng ecosystem. Gayunpaman, bilang isang resulta ng polusyon, pagbabago ng klima, pagsalakay ng mga alien species, pagkawasak ng natural na tirahan at pagsasamantala (tulad ng labis na pangingisda), isang milyon ng tinatayang walong milyong species ng mga halaman at hayop sa mundo ang nanganganib na maubos.

Maraming dahilan dito. Ang mga kagubatan sa buong mundo ay tahanan ng nakararami ng iba't ibang mga puno, ibon at hayop na species, ngunit bawat taon ay maraming mga bahagi ng kagubatan ang nawasak kapag ang lupa ay na-convert para magamit ng mga tao para sa agrikultura, o iba pang mga aktibidad.

Ang sistema ng pagkain / agrikultura ay isa sa pinakamalaking dahilan ng pagkawala ng biodiversity, kung saan ang agrikultura lamang ay nagiging banta sa 24,000 species sa peligro ng pagkalipol. Sa kasalukuyan ang buong tustusan ng pagkain sa buong mundo ay pangunahing nakasalalay sa napakakaunting mga species ng halaman. Sa huling mga siglo, nagkaroon ng pagtuon sa paggawa ng mas maraming pagkain sa mas mababang gastos. Ang masinsinang produksyong ito ng agrikultura ay nagdulot ng kapinsalaan sa lupa at mga ecosystem ng Earth, na unti-unting ginagawang hindi masagana ang lupa sa paglipas ng panahon.

Ang kasalukuyang produksyon ng pagkain ay nakasalalay nang labis sa mga pataba, pestisidyo, enerhiya, lupa at tubig, at sa mga unsustainable na kasanayan tulad ng monocropping (pagsasaka lamang ng isang ani) at mabigat na pagbubungkal (paggambala sa istraktura ng lupa gamit ang mga kagamitan at makinarya). Nawasak nito ang mga tahanan ng maraming mga ibon, mammal, insekto at iba pang mga organismo, nagbabanta o sinisira ang kanilang mga lugar ng pag-aanak, pagpapakain at mga pugad, at sinisiksik ang maraming katutubong species ng halaman.

Ang kakulangan ng pagkakaiba-iba ng mga species ay nagpapahina ng mga ecosystem at ginagawang silang mas mahina laban sa mga sakit at matinding panahon, at mas mababa ang kakayahang magbigay para sa mga pangangailangan at kabutihan ng mga tao. Maraming mahahalagang gamot sa mga sakit tulad ng cancer ay natural o mga produktong gawa ng tao na inspirasyon ng mga bagay na matatagpuan sa kalikasan.

Ang populasyon ng mundo ay dumarami taon taon, na nangangahulugang mas maraming tao ang umaasa sa mga ecosystem upang matugunan ang kanilang pangunahing mga pangangailangan. Ang pagkawala ng biodiversity ay inaasahang mapapabilis sa mga darating na dekada, maliban kung ang agarang aksyon ay gagawin upang ihinto at baligtarin ang pagkasira ng mga ecosystem at upang limitahan ang pagbabago ng klima. Ito ang dahilan kung bakit ito tinatawag na isang krisis.

Ang papel na ginagampanan ng mga katutubo sa pag-aalaga ng biodiversity

Sa karaniwan, ang mga kalakaran sa pagkawala ng biodiversity ay hindi gaanong matindi sa mga lugar na hawak o pinamamahalaan ng mga katutubong tao at mga lokal na pamayanan.

Tinatayang mayroong higit sa 370 milyong mga katutubo ang naninirahan sa 70 mga bansa sa buong mundo. Ang pamumuhay nang may pananagutan, katumbasan at pagkakasundo sa kalikasan ay pangunahing halaga ng maraming mga katutubong kultura, at ang mga halagang ito ay madalas na naiiba mula sa mga nangingibabaw na lipunan kung saan sila nakatira.

Kalat sa buong mundo mula sa Arctic hanggang sa Timog Pasipiko, ang mga katutubo ay ang mga inapo - ayon sa isang karaniwang kahulugan - ng mga tumira sa isang bansa o isang rehiyon sa oras na dumating ang mga tao na may iba't ibang kultura o etnikong pinagmulan. Ang mga bagong dating ay kalaunang nangingibabaw sa pamamagitan ng pananakop, trabaho, pag-areglo o iba pang mga paraan.

Bumubuo ng mas mababa sa 5 porsyento ng populasyon ng mundo, pinoprotektahan ng mga katutubo ang 80 porsyento ng biodiversity sa lupa. Halimbawa, sa Cusco, Peru, isang pamayanan ng mga taga-Quechua ay kasalukuyang nagaalaga ng higit sa 1,400 katutubong varities ng isa sa mga pangunahing pananim sa mundo - ang patatas. Kung hindi inaalagaan ang varieties na ito, malamang ay marami na dito ang nawal na magpakailanman.

Marami pa ring mga species ng halaman, hayop at insekto ang hindi dokumentado o hindi alam ng agham. Karamihan sa biodiversity na ito ay malamang na umiiral sa tradisyunal at mga lupang ninuno ng mga katutubo. Ang mga katutubong kultura ay nabuhay na kasuwato ng kalikasan sa loob ng libu-libong taon, at nagtataglay ng mahahalagang kaalaman para sa pagaalaga at pagpapanumbalik ng mga ecosystem at paglinang ng biodiversity.

Gayunpaman sa buong mundo, maraming mga katutubong komunidad ay kinailangang iwan ang kanilang mga kabuhayan at mga lupang ninuno dahil sa pagkawala ng lupa dahil sa malalaking proyekto sa pag-unlad, o naging mga refugee sa klima dahil sa mga kalamidad na nauugnay sa pagbabago ng klima. Halimbawa sa Alaska, ang estado ng US na may pinakamalaking katutubong populasyon, ang pagtaas ng antas ng dagat at pagdami ng mga sunog ay sapilitang inilipat ang ilan sa mga pamayanang ito.

Dahil sa ilang siglo ng marginalization at kolonisasyon, ang mga katutubong tao ay halos tatlong beses na malamang na mabuhay sa matinding kahirapan kumpara sa kanilang mga di-katutubong katapat. Ang krisis sa biodiversity ay nakaugnay din sa hinaharap ng mga natatanging kulturang ito at ang kanilang mga sistema ng kaalaman, wika at pagkakakilanlan.

3. Bakit tayo nasa isang krisis sa klima at ekolohiya?

Sa seksyong ito ay tutuklasin natin kung paano ang ilan sa mga nangingibabaw na 'pananaw sa mundo' ng nakaraang mga siglo ay humubog ng isang saloobin sa kalikasan na pinagmulan ng krisis sa klima at ekolohiya ngayon.

Ang krisis sa klima at biodiversity ay isang kumplikadong problema at resulta ng maraming magkakaugnay na isyu sa politika, ekonomiya at lipunan. Ang isa sa mga kadahilanan na pinagbabatayan ng kahirapan sa pagtugon sa hamon na ito ay ang ilan sa mga "pananaw sa mundo" na pinagbabatayan ng krisis ng klima at ekolohiya.

Ang isang pananaw sa mundo ay katulad ng isang pares ng baso na ginagamit namin upang makita ang mundo sa paligid natin. Ang ating pananaw sa mundo ay kumakatawan sa ating mga pangunahing halaga at paniniwala, at hinuhubog nito kung paano tayo nag-iisip at kung ano ang inaasahan natin mula sa mundo. Naiimpluwensyahan ito ng ating sariling mga karanasan, mga paniniwala at halagang ipinapasa sa atin ng ating mga pamilya at guro, at mga paniniwala at halaga ng kulturang kinalakihan namin. Ang aming pananaw sa mundo ay nakakaapekto sa kung paano natin nakikita at kumilos sa mundo.  

Ngayon ang "economic growth" ay madalas na ginagamit bilang isang marker ng pag-unlad at isang tagapagpahiwatig na ang mga pamantayan ng pamumuhay ay napapabuti. Gayunpaman, ang ideya ng paglago ng ekonomiya ay madalas na kasama ang isang pananaw sa mundo na nangingibabaw at sinasamantala ng mga tao ang kalikasan. Ang "pananaw sa mundo" na ito ay gamit ng maraming mga bansa na nagpapadumi ng kalikasan, at marami ang naniniwala na ito ay nakaugat 400 taon na ang nakakalipas, sa isang tagal ng panahon na kilala bilang Rebolusyong Siyentipiko. Ang mga intelektuwal sa panahong ito ay nagsulat tungkol sa kung paano ang tao ay nakahihigit sa kalikasan, at kung bakit karapatan ng mga tao na mangibabaw sa kalikasan. Ang mga ideya na unang kumalat sa panahong ito ay labis na umimpluwensya sa mga sumunod na siglo, at nakatulong sa kanilang paggawa ng mga batas, teknolohiya, paraan ng pamumuhay, kaugalian at kultura na ginagamit pa rin ng mga mayayamang bansa ngayon. Marami sa mga ganitong paraan ng pamumuhay ay naipasa na, o ipinataw sa, iba pang mga bansa sa buong mundo.

Mula noong Rebolusyong Pang-industriya, ang mga pagsulong sa agham at teknolohiya ay nagpalayo sa mga taong naninirahan sa mga mayayamang bansa mula sa kanilang direktang pag-asa sa kalikasan. Milyun-milyong tao ang lumipat sa lungsod at nagsimulang magtrabaho sa mga pabrika, kung saan nagpapatakbo sila ng mga makina, sa halip na gumawa ng mga bagay gamit ang mga tool sa kamay at magtrabaho sa lupa. Sa panahong ito ang mga bagong teknolohiya tulad ng steam train, ang sasakyan at ang electric lightbulb ay mabilis na binago ang buhay ng mga tao - tulad ng kung paano binago ng mga mobile phone, personal na computer at internet ang buhay ngayon kumpara sa 50 taon na ang nakakaraan. Habang walang alinlangang nakikinabang ang mga tao sa ilang mga pagbabagong teknolohikal - halimbawa sa pamamagitan ng paghubog ng modernong gamot - pinapayagan ng mga bagong teknolohiya ang mga tao na mangibabaw at kumuha mula sa kalikasan sa isang paraan na hindi posible dati.

Pinayagan ng Rebolusyong Pang-industriya ang malawakang pagmimina ng mga fossil fuel. Ang pagsusunog na mga fossil fuel ay naging angunahing mapagkukunan ng enerhiya sa loob ng higit sa 100 taon, at ito ang nagtulak sa kaunlaran ng ekonomiya. Bilang resulta nito, ang mga mayayamang bansa tulad ng US, UK, at mga bansa sa EU ay gumawa ng pinakamalaking dami ng mga greenhouse gases sa paglipas ng panahon. Ngayon, habang ang mga bansa tulad ng Tsina at India ay sumusunod sa parehong landas ng pag-unlad tulad ng mga mayayamang bansa, mas maraming tao ang umaasa sa pagsusunog na mga fossil fuel bawat taon. Sa mabilis na lumalagong ekonomiya nito, ang China ang kasalukuyang pinakamalaking pinagmumulan ng mga greenhouse gas sa buong mundo. Sa kabuuang kasaysayan, ang US ang naging pinakamalaking emitter, nangangahulugang naglabas ito ng pinakamaraming dami ng mga greenhouse gas sa paglipas ng panahon. Sa limang nangungunang nag-ambag sa emissions, ang US ay mayroon ding pinakamataas na emissions ng CO2 bawat tao.

Ang krisis sa klima at ekolohiya ay isang multidimensional na problema, at imposibleng makahanap ng isang salaysay tungkol sa kung bakit ito nangyayari, o kung bakit may kabiguan sa pagtugon dito. Napakahirap din para sa mga tao ang maunawaan ang laki at mga implikasyon ng klima at krisis sa ekolohiya, at nililimitahan nito ang kakayahan ng mga tao na kumilos ng agaran.

Ang mga paraan ng pamumuhay na nakakasama sa kalikasan at naglalabas ng carbon ay malalim na naka-embed sa mga modernong lipunan. Tinawag ng ilan ang klima at krisis sa ekolohiya na isang "krisis ng ugnayan" sa pagitan ng mga tao at kalikasan. Upang lumipat sa isang mas sustainable na hinaharap, sinasabi ng iba na kailangan nating "gumawa ng kapayapaan" sa kalikasan at ibahin ang ating mga pang-ekonomiya, pananalapi at produktibong sistema. Noong 2021, isang pangkat ng mga mananaliksik ang kumilala ng siyam na magkakaugnay na mga dahilan para sa aming sama-sama na pagkabigo na tugunan ang krisis sa klima sa nakaraang tatlong dekada. Ayon sa kanila, upang matugunan nang sapat ang krisis na ito, kailangang tanungin ang marami sa mga pangunahing pananaw sa mundo sa gitna ng industriyalisado, mayamang mga lipunan.

Ang mga tao ay mga biological na hayop, at ang Planet Earth ang ating tirahan. Sa halip na hiwalay sa kalikasan, bahagi talaga tayo ng kalikasan at nakasalalay dito para sa ating kaligtasan. Ang mga mikroorganismo sa ating tiyan ay tumutulong sa pantunaw, habang ang iba ay bahagi ng aming balat. Ang mga pollinator tulad ng mga bubuyog at kulisap ay tumutulong sa paggawa ng pagkaing kinakain natin, habang ang mga puno at halaman ay sumisipsip ng CO2 na pinapalabas natin at gumagawa ng oxygen na kailangan nating sa paghinga.

Sa kabila ng maraming dekada ng pagkilos sa klima, ang mga mayayamang lipunan ay hindi pa nakakapag-isip ng mga kanais-nais na paraan ng pamumuhay na hindi nakaugnay sa mga fossil fuel, o umaasa pa rin sa paglago ng ekonomiya bilang isang senyas ng pag-unlad at pag-unlad.

Ang isang malusog na kapaligiran ay ang pangunahing kinakailangan para sa isang sustainable na ekonomiya. Karaniwan nang tinatanggap na ang produksyon ng ekonomiya - gross domestic product (GDP) - bilang isang sukat ng paglago ng ekonomiya ay dapat na pupunan ng "inclusive wealth" (ang kabuuan ng ginawa, tao at natural na kapital), na isinasaalang-alang ang kalusugan ng kapaligiran at isang mas mahusay na sukatan kung ang mga patakaran ng pambansang pang-ekonomiya ay napapanatili para sa kabataan ng ngayon at mga susunod na henerasyon .

4. Mga negosasyong pandaigdigan

Ang mga namumuno sa mundo ay magtatagpo sa Glasgow ngayong taon upang pag-usapan ang tungkol sa pagbabago ng klima, at sa Tsina upang pag-usapan ang tungkol sa krisis sa ekolohiya. Sa seksyong ito aalamin natin kung ano ang mga layunin ng negosasyong ito, at kung paano ito natutugunan sa ngayon.

A) Ano ang nakamit ng mga negosasyon sa klima sa ngayon?

Pinag-aaralan ng mga siyentipiko ang pagbabago ng klima na dulot ng tao sa loob ng mga nakalipas na dekada. Ang United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) ay nilagdaan sa Rio de Janeiro noong 1992, at ang Conferences of the Parties (COP) ay ginaganap bawat taon mula noong 1995. Ang layunin ng mga kumperensya ay upang talakayin kung ano ang gagawin tungkol sa pagbabago ng klima, at upang magmungkahi ng mga hakbang na gagawin ng mga kalahok na estado upang matugunan ang pagbabago ng klima.

Noong 2015, nagpulong ang mga pinuno ng mundo sa Paris para sa COP21. Ang mga resulta ng kumperensyang iyon ay, sa kauna-unahang pagkakataon, ang mga pinuno ng mundo ay umabot sa isang kasunduan sa malakihang aksyon laban sa pagbabago ng klima. Nasa 196 na mga kalahok na estado sa buong mundo ay sumang-ayon na limitahan ang pag-init ng mundo sa mas mababa sa 2°C, mas mabuti na 1.5°C. Halos lahat ng mga bansa ay gumawa ng isang pangako (isang pangako o isang "nationally determined contribution", NDC) na limitahan ang kanilang mga emissions ng greenhouse gas at babaan ang kanilang kontribusyon sa pagbabago ng klima. Ang mga pangako na ito ay dapat i-update bawat limang taon.

Mayroong dalawang layunin na nauugnay sa paglilimita sa pagbabago ng klima sa Kasunduan sa Paris:

1. Limitahan ang pag-init ng mundo sa maximum na 2°C sa pagtatapos ng siglo (2100), at mas mabuti na 1.5°C.
2. Abutin ang net-zero emissions ng 2050.

Kung magawa nating mabawasan nang malaki ang mga emissions ng greenhouse gas sa buong mundo sa 2030, ang susunod na yugto ay para sa mga bansa na maabot ang "net-zero" na mga emissions sa pamamagitan ng 2050. Ibig sabihin ng net zero ay pag-alis ng mga greenhouse gas mula sa himpapawid sa parehong rate tulad ng paglabas ng mga ito, o simpleng pagtatanggal ng mga emissions sa kabuuan. Maaari itong makamit sa pamamagitan ng pagtanggal ng carbon dioxide o 'pag-capture' mula sa himpapawid ng mga kagubatan, lupa at karagatan, at sa pamamagitan ng (hindi pa ganap na nagawa) mga teknolohiya na carbon-capture.

Sa nakaraang ilang taon …

• Ang emisyon ng CO2 ng China ay tumaas ng 80 porsyento sa pagitan ng 2005 at 2018 at inaasahang patuloy na tataas sa susunod na dekada, dahil sa inaasahang rate ng paglago ng ekonomiya nito.
• Ang EU at ang mga miyembrong estado nito ay nasa track upang mabawasan ang mga emissions ng greenhouse gas ng 58 porsyento sa 2030 kumpara noong 1990.
• Ang emissions ng India ay tumaas ng halos 76 porsyento sa pagitan ng 2005 at 2017 at, tulad ng China, inaasahang patuloy na tataas hanggang 2030 dahil sa paglago ng ekonomiya ng bansa.
• Ang Russian Federation, ang ikalimang pinakamalaking greenhouse gas emitter, ay nagsumite ng kauna-unahang NDC noong 2020 na naglalayong mabawasan ang emissions ng 30 porsyento sa 2030.
• Kamakailan ay nangako ang US na bawasan ang mga emisyon nito ng 50-52% sa 2030 kumpara sa 2005, nang umakyat sa pinakamataas na nibel ang emissions

Kung pagsasama-samahin, tinutukoy ng mga NDC kung makakamit o hindi ng mundo ang mga pangmatagalang layunin ng Paris Agreement. Kung ang lahat ng kasalukuyang layunin na bawasan ang mga greenhouse gas emissions ay matutugunan - at hindi pa natin alam kung gagawin nila - malamang na magreresulta ito ng hindi bababa sa 3°C ng pag-init ng mundo, sa kabila ng layunin ng 2015 Paris Agreement na limitahan ang pag-init hanggang sa mas mababa sa 2°C.

Dahil ang kasalukuyang mga NDC ay hindi sapat upang matugunan ang mga layunin ng Paris Agreement, ang mga bagong NDC ay isinusumite tuwing limang taon sa UN. Ang hangarin nito ay upang mas lakihan ng bawat bansa kanilang mga target, batay sa mga layunin ng Paris Agreement. Ang bawat bansa ay nagtatatag ng iba't ibang mga layunin. Halimbawa, ang EU ay nakatuon na bawasan ang mga emission ng greenhouse gas ng 55 porsyento ng 2030 at ang UK ng 78 porsyento ng 2035. Ang France at UK ay kabilang sa mga bansa naghahangad na maabot ang net zero ng 2050 bilang isang ligal na tungkulin. Ang Japan, South Africa, Argentina, Mexico at EU ay nag-anunsyo ng kanilang layunin na maabot ang net zero sa pamamagitan ng 2050. Nangako ang China na maabot nito ang 'peak emissions' sa 2030 bago lumipat sa net zero sa pagtatapos ng 2060.

Mula noong Paris, nakamit ang ilang mga layunin. Gayunpaman ang mga bagay ay hindi gumagalaw nang sapat. Ayon sa isang kamakailang pag-aaral ng UN, kapag lahat ng mga NDC ay matutugunan, maaari pa rin itong humantong sa pagtaas ng temperatura ng halos 2.7°C sa pagtatapos ng siglo.

Sa kasalukuyang ratos, ang pag-init ay aabot sa 1.5°C sa bandang 2040 - posibleng mas maaga – at patuloy na tataas kung hindi kikilos ngayon. Ipinapakita ng ebidensya na ang mga panganib na nauugnay sa pagtaas ng 2°C sa pandaigdigang temperatura ay mas mataas kaysa sa naunang naintindihan.

Mula noong COP21, dalawang ulat mula sa Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) noong 2018 at 2021 ang nagbigay diin na ang pagkakaiba sa pagitan ng 1.5°C at 2°C na pag-init ay magreresulta sa  pagkawala ng mga buhay at kabuhayan para sa milyon-milyong tao, na may higit pang masamang epekto kapag tumaas na antas ng pag-init.

Ipinakita ng pananaliksik kung paano nag-lobby ang mga kumpanya ng fuel fossil upang mapahina ang mga patakaran sa klima sa buong mundo at patuloy nilang ginagawa ito habang kunwari ay sinusuportahan nila ang Paris Agreement. Ang lobbying pampulitika ng mga interes ng fossil fuel ay nagpapaliwanag din kung bakit ang Paris Agreement ay hindi malinaw na binabanggit ang pag-decarbonization o pagbawas ng paggamit ng fossil fuel, sa kabila ng ebidensiyang pang-agham na kailangan manatili sa lupa ng karamihan ng fossil fuel upang malimitahan sa 1.5-2°C ang pag-init.

B) Ano ang nakamit ng negosasyong biodiversity sa ngayon?

Ang biodiversity ay may halagang pang-ekonomiya, biological at panlipunan, ngunit sa nakalipas na panahon ang halaga lamang sa pang-ekonomiyang merkado ang isinasaalang-alang.

Ang Convention on Biological Diversity (CBD) ay binuksan para sa pirmahan sa Rio De Janeiro noong 1993. Nirekognisa ng kombensyon, sa kauna-unahang pagkakataon sa internasyunal na batas, na ang pangangalaga ng biodiversity ay isang "pangkaraniwang pag-aalala para sa tao". Saklaw ng kasunduan ang mga ecosystem, species at mga mapagkukunan ng genetiko, tulad ng mga binhi.

Noong 2010, ang mga partido sa Convention on Biological Diversity (CBD) ay nagpatibay ng Strategic Plan para sa Biodiversity 2011-2020, isang sampung taong balangkas para sa aksyon ng lahat ng mga bansa upang maprotektahan ang biodiversity at ang mga benepisyong ibinibigay nito sa mga tao. Bilang bahagi ng istratehikong plano, 20 mga ambisyoso ngunit makatotohanang mga target, na kilala bilang Aichi Biodiversity Targets, ang pinagtibay.

Gayunpaman, wala sa Aichi Biodiversity Targets ang ganap na natugunan ng target na deadline ng 2020, at ipinakikita ng mga pagsusuri na mayroong katamtaman o hindi magandang pag-unlad para sa karamihan ng mga target na naglalayong tugunan ang mga sanhi ng pagkawala ng biodiversity. Bilang isang resulta, ang estado ng biodiversity ay patuloy na nasisira.

Sa 2021, ang ika-15 Conference of Parties sa Convention on Biological Diversity (CBD COP15) ay sisimulan sa Kunming, China, at makumpleto sa 2022, upang mapagsang-ayunan ang isang bagong balangkas para sa biodiversity, na may mga layunin at target.

Bilang karagdagan sa Convention on Biological Diversity, mayroong limang iba pang mga kombensiyong nauugnay sa biodiversity, kabilang ang Ramsar Convention on Wetlands, ang Convention of Migratory Species of Wild Animals (CMS), ang Convention on Trade in Endangered Species (CITES), International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture, at World Heritage Convention (WHC). Sa kabila ng maraming mga pandaigdigang kumperensya tungkol sa pagkawala ng biodiversity, wala sa mga layunin sa mga internasyunal na kasunduan ang ganap na natugunan.

Mahalaga na simulan nang kilalanin ng mga pamahalaan ang mga pakikipag-ugnayan sa pagitan ng dalawang isyu ng pagbabago ng klima at pagkawala ng biodiversity, at bumuo ng magkatugmang mga layunin, target at pagkilos.

5. Ano ang epekto ng pagbabago ng klima at krisis sa ekolohiya sa:

Sa seksyong ito, titignan natin ang sukat at epekto ng pagbabago ng klima at krisis sa ekolohiya sa kalusugan ng tao at kabuhayan, ecosystem at biodiversity sa buong mundo. Ang mga epektong ito ay magiging higit o mas malubha depende sa antas ng pagkilos na ginawa natin ngayon.

… kalusugan at kabuhayan ng tao?

Ang pagbabago ng klima ay nakakasira sa kalusugan ng tao. Dinadagdagan nito ang stress na nauugnay sa klima at hahantong sa mas malaking peligro ng mga karamdaman, kakulangan sa nutrisyon, pinsala at pagkamatay sanhi ng matinding panahon tulad ng pagkauhaw, mga bagyo at pagbaha. Ang panganib na ito ay tumataas habang lalong umiinit.

Ang pagbabago ng mga pattern ng panahon ay dadagdag sa posibilidad ng mga nakakahawang sakit. Ang mga panganib mula sa ilang mga sakit na maaaring maipasa mula sa mga hayop o insekto patungo sa mga tao, tulad ng malaria at dengue fever, ay inaasahang tataas sa pag-init mula 1.5 hanggang 2°C at tataas pa kasabay ang temperatura. Halimbawa, ipinakita ng mga pag-aaral na ang pagbabago ng klima ay nauugnay sa pagtaas ng mga rate ng Lyme disease sa Canada.

Ang mga pandemiya ay maaaring mabawasan sa pamamagitan ng paggamit ng "one-health" approach. Ang mga karamdaman na tumatalon mula sa mga hayop patungo sa mga tao, tulad ng Covid-19, ay maiiwasan sa pamamagitan ng paglilimita sa pakikipag-ugnayan ng wildlife at livestock-wildlife. Sa isang  "one-health" approach, ang mga propesyonal na may malawak na hanay ng karanasan at kadalubhasaan - tulad ng kalusugang pampubliko, kalusugan ng hayop, kalusugan ng halaman at ang kapaligiran - ay nagsasanib-puwersa upang makamit ang mas mahusay na kalusugang pampubliko. Ang isang "one-health" approach ay maaaring magamit upang maiwasan ang mga sakuna sa kalusugan ng tao tulad ng Covid-19.

Sa pamamagitan ng paghinto at pagwawaksi ng pagsira ng ecosystem tulad ng pagkalbo ng kagubatan, mapoprotektahan ang mga halaman na mahalaga sa pananaliksik sa medisina at mababawasan din ang peligro ng mga zoonotic disease pandemics.

Ang pagbabago ng klima ay may epekto sa paglago ng ekonomiya sa lahat ng mga rehiyon. Ang mga bansa sa tropiko at subtropics ng Timog Hemispero ay inaasahang makakaranas ng pinakamalaking negatibong epekto sa paglago ng ekonomiya dahil sa pagbabago ng klima kung ang pagtaas ng pag-init ng mundo mula 1.5 papuntang 2°C, at higit pa sa mas mataas na antas ng pag-init.

Maraming mga tao sa buong mundo ang naninirahan sa mga rehiyon na, pagdating ng 2015, ay makakaranas na ng pag-init ng higit sa 1.5°C sa isang panahon. Ang epekto ng pagbabago ng klima ay mararanasan ng mga pinakamahirap na tao. Ang paglilimita sa pag-init ng mundo sa 1.5°C, kumpara sa 2°C, ay maaaring makabawas sa bilang ng mga tao na haharap sa mga peligro ng klima hanggang sa ilang daang milyon sa pamamagitan ng 205074.

Mas nasasaksihan na natin ang ebidensya ng migrasyon na dulot ng pagbabago ng klima. Ayon sa UN Refugee Agency, ang mga refugees at Internally Displaced People (IDPS) at ang mga taong kabilang sa kahit na anumang estado ang lubos na direktang apektado ng climate crisis. Marami ang mga mahihirap na naninirahan sa mga climate “hotspot” na walang sapat na kakayahan na makaangkop sa lalo pang lumalalang sakuna dulot ng nasisirang kapaligiran. Ang pagbabago ng panahon ay nagdudulot ng matinding paglakas ng ulan, matagal na tagtuyo, pagkasira ng kalikasan, pagtaas ng tubig sa karagatan, ,malakas na bagyo kung kaya mahigit sa 20 milyong apektadong tao ang naipipilitan umalis ng kanilang tahanan taon taon.

Sa pagtatapos ng 2020, humigit kumulang pitong milyong katao sa 104 na mga bansa ang lumilipat ng tirahan dulot ng mga sakuna hindi lamang noong taong 2019 bagkus noong mga nakalipas pang panahon. Kabilang sa mga bansang ito ay ang Afghanistan (1.1 milyon) India (929,000): Pakistan  806,00) Ethiopia (633,000) at Suan (454,000). Noong 2017 humigit kumulang 1.5 milyon mga Amerikano din ang naman ang umalis pansamantala ng kanilang mga tahanan na dulot ng mga sakuna at maging sa ibang panig ng daigdig itoy nararanasan din.

Kung may “one-health” na pamamaraan maaring mababawasan ang dulot ng pandemya. Ang mga karamdaman na nagmula sa mga hayop papunta sa tao kagaya ng Covid 19 ay maiiwasan sa paglimita ng intereaksyong human-wildlife at livestock-wildlife. Ang tinatawag na “one-health” na pamamaraan ay naaayon lamang sa mga eksperto o dalubhasa sa kalusugan ng tao, hayop, halaman at kalikasan. Sa ganitong pamamaraan maiiwasan maapektuhan ang pagkakaroon ng mga bagong karamdaman,  halimbawa, sakit na dulot ng mikrobyo tulad  ng Covid 19.

Mapoprotektahan ang mga halamang mahalaga sa medisina at makakatulong sa pagbabawas ng peligro na dulot ng pandemya sa pamamagitan ng pag pigil sa pagkasira ng kalikasan gaya ng pagkakalbo ng kagubatan.

… seguridad ng pagkain?

Ang seguridad sa pagkain ay nangangahulugang ang lahat ng tao, sa lahat ng pagkakataon, ay may pisikal, sosyal, at pang ekonomiyang kakayahan upang makamit ang sapat, ligtas, at masustansyang pagkain na makakatugon sa kanilang aktibo at malusog na pamumuhay.

Nalalagay sa panganib ang seguridad sa pagkain sanhi ng pagkawala ng mga 'pollinators' at mayamang lupa bunga ng krisis pang ekolohiya,  at ang kapasidad ng mundo sa pagsuporta sa lumalaking pangangailangan sa masustansyang pagkain ay patuloy na humihina sa gitna ng nangyayaring pagkasira ng kalikasan.

Ang pabago-bago na panahon ay magdudulot ng kakulangan sa pagkain sanhi ng paiba ibang panahon kung kaya maapektuhan din ang paglaki o pagtubo ng mga halaman. Sa pagbabago ng panahon baba rin ang ani sa ibang rehiyon. Ito ay lubos na nararanasan sa mga bansa ng Africa lalot higit sa bulubunduking lugar sa Asia at Hilagang Amerika.

Sa pagbabago ng klima nanganganib ang kasiguruhan sa pagkain, panlipunan maging sa pulitika. Isang halimbawa ay sa bansang kanluran na  bahagi ng Africa. Sa lugar ng Sahel isa itong disyerto kung saan lumilipat ang mga nagpapastol ng baka at may mga alagang manok at humahanap ng angkop na lugar para sa kanilang mga alagang hayop, at dahil sa sitwasyong ito nagaaway ang mga magsasaka sa pag okopa sa mga lugar . Kung saan nagiging sanhi rin ng pagkakagulo .

Ang pagbawas sa pagkakaroon ng pagkain ay inaasahang magiging mas makabuluhan sa 2 ° C kumpara sa 1.5 ° C, at mas malaki pa sa mga mas malalaking pagbabago sa temperatura, lalo na sa Sahel, southern Africa, Mediterranean, gitnang Europa at Amazon, na may mas maliit na ani ng mais , bigas, trigo at iba pang mga pananim na cereal, partikular sa sub-Saharan Africa, Timog Silangang Asya, at Gitnang at Timog Amerika.

Ang produksyon ng pananim at hayop ay inaasahang mababawasan at maaaring kailangan pang iwan sa mga bahagi ng katimugang Europa at rehiyon ng Mediteraneo dahil sa tumaas na mga negatibong epekto ng pagbabago ng klima.

Sa pagtaas ng temperatura inaasahan na maaapektuhan ang hayop, depende sa lawak ng mga pagbabago sa magagamit na pakain ng hayop, pagkalat ng mga sakit, at pagkakaroon ng mapagkukunan ng tubig. Mayroon ding katibayan na ang pagbabago ng klima ay nagresulta sa mga pagbabago sa mga peste at sakit sa agrikultura.

Ang mga panganib sa pagbabago ng klima sa seguridad ng pagkain at pagkuha nito ay inaasahang magiging mataas sa pagitan ng 1.2-3.5 ° C ng pag-init. Napakataas sa pagitan ng 3-4 ° C warming, at sakuna sa 4 ° C. Ang pagtaas ng konsentrasyon ng CO2 ay inaasahan na mabawasan ang protina at nutrient na nilalaman ng mga pangunahing pananim na cereal, na higit na makakabawas sa seguridad ng pagkain at nutrisyon.

… seguridad sa tubig?

Ang seguridad ng tubig ay sinusukat ng pagkakaroon ng tamang supply ng  tubig, ayon sa pangangailangan at kalidad (antas ng polusyon) sa mga mapagkukunan ng tubig

Ang pagkasira ng mga kagubatan ay magdudulot ng kakulangan sa supply ng tubig

Halos 80 porsyento ng populasyon ng mundo ay naghihirap mula sa mga seryosong banta sa seguridad ng tubig. Malinaw na ang pagbabago ng klima ay maaaring makaapekto sa pagkakaroon ng tubig at magbanta sa seguridad ng tubig dahil sa mga pagbabago sa mga pattern ng ulan. Sa pangkalahatan, dumarami ang ulan sa mga rehiyon ng tropikal at mataas na altitude, at bumababa sa mga sub-tropical dahil sa pagbabago ng klima. Noong 2017, halos 2.2 bilyong katao ang walang access sa ligtas na pinamamahalaang inuming tubig. Mahigit sa 2 bilyong tao ang naninirahan sa buong mundo sa mga palanggana ng ilog na nagdurusa sa stress ng tubig, kung saan ang pangangailangan para sa tubig-tabang na tubig ay lumampas sa 40 porsyento ng kung ano ang magagamit. Sa ilang mga bansa sa Africa at Asia, ang mga pangangailangan ay hihigit sa 70 porsyento ng magagamit na tubig-tabang. Ang kakulangan sa malinis na tubig ay magiging sanhi ng problema sa pagkain, sapagkat ang tubig ang nagsusuply patubig sa mga magsasaka. Sa kasalukuyan 70 % ay mula sa tubig tabang . Pitumpot isang porsyento naman ng  irigasyon meron sa mundo habang 47% naman ang pangangailangan ng mauunlad na lugar. Sa paglaki ng popolasyon , paglago ng ekonomiya at pang agrikultura, ay lumiklikha ng malaking pangangailangan sa supply ng tubig ang buong mundo.

Ang mga wetland ay lubos na nanganganib sanhi ng pagaabuso ng sa yamang katubigan at pagunlad.

… land-based biodiversity at ecosystem?

Ang mga ekosistema ay ang mga sistemang sumusuporta sa buhay ng planeta, para sa mga species ng tao at lahat ng iba pang anyo ng buhay. Sa nakalipas na mga dekada, mabilis at malawak na binago ng mga tao ang natural na ekosistema. Ang pagbabagong ito ng planeta ay nagresulta sa mga benepisyo para sa kapakanan ng tao (halimbawa, tumaas na habang-buhay) at pag-unlad ng ekonomiya, ngunit hindi lahat ng rehiyon at grupo ng mga tao ay nakakuha mula sa prosesong ito, at marami ang napinsala. Ang buong gastos ng mga nadagdag na ito ay nagiging maliwanag lamang. Ang mga pagsulong sa ekonomiya, panlipunan at teknolohikal ay dumating sa kapinsalaan ng kapasidad ng Earth na mapanatili ang kasalukuyan at hinaharap na kapakanan ng tao.

Tulad ng natalakay na natin sa seksyong dalawa, ang mga species ay kasalukuyang nawawala nang sampu hanggang daan-daang beses na mas mabilis kaysa sa normal na rate ng pagkalipol . Ang pagbabago ng klima ay nagpapataas ng panganib ng ilang mga species na maging extinct, na may 20 hanggang 30 porsiyento ng mga halaman at hayop species sa mas malaking panganib ng pagkalipol sa ilalim ng 2°C warming, at kahit na mas mataas na mga numero na may higit na warming. Tinatayang higit sa kalahating milyong species ang walang sapat na tirahan para sa kanilang pangmatagalang kaligtasan, at nakatuon sa maagang pagkalipol, marami sa loob ng mga dekada, maliban kung ang kanilang mga tirahan ay naibalik.

Inaasahan na sa 1.5°C ng pag-init, 7-8 porsiyento ng mga ecosystem ay magbabago mula sa isang ecosystem landscape patungo sa isa pa — halimbawa mula sa isang rainforest patungo sa isang savannah ecosystem. Sa 2°C ng warming, tumataas ito sa 20-38 percent, at 35 percent sa 4°C warming .

May mataas na kumpiyansa na ang tumataas na temperatura sa buong mundo ay magreresulta sa mga pagbabago ng mga sona ng klima, na may mga bago, mainit na klima na nalilikha sa mga tropikal na rehiyon, mas matagal na panahon ng sunog sa panahon at tumaas na panganib ng sunog sa mga rehiyon na madaling tagtuyot.

Sa 2020, wala pang isang-kapat ng pandaigdigang ibabaw ng lupa ay gumagana pa rin sa halos natural na paraan, na ang biodiversity nito ay halos buo. Ang quarter na ito ay kadalasang matatagpuan sa tuyo, malamig, o bulubunduking lugar, at sa ngayon ay may mababang populasyon ng tao at sumailalim sa maliit na pagbabago.

… karagatan at buhay dagat?

Ang karagatan ay tahanan ng biodiversity mula sa mga mikrobyo hanggang sa marine mammal, at isang malawak na hanay ng mga ecosystem. Dalawang katlo ng mga karagatan ang naapektuhan na ngayon ng mga tao. Kabilang sa mga nakapipinsalang aktibidad ng tao ang labis na pangingisda, imprastraktura at pagpapadala sa baybayin at malayo sa pampang, pag-aasido ng karagatan at basura at nutrient runoff. One third ng wild marine fish stocks ay overharvested noong 2015, at ang pagkaubos ng fish stock dahil sa overfishing ay isang malaking panganib sa food security. Ang mga pataba na pumapasok sa mga coastal ecosystem ay gumawa ng higit sa 400 "mga patay na sona" na may kabuuang kabuuang higit sa 245,000 km2 - isang lugar na mas malaki kaysa sa Ecuador o UK. Noong 2021, ang pagtagas sa isang inabandunang planta ng pataba sa Florida ay nagdulot ng "algal bloom" na nagresulta sa pagkamatay ng toneladang buhay sa dagat.

Ang plastik na polusyon sa mga karagatan ay tumaas ng sampung beses mula noong 1980, na bumubuo ng 60-80 porsyento ng basura na matatagpuan sa mga karagatan. Ang plastik ay matatagpuan sa lahat ng karagatan sa lahat ng kalaliman at nakatutok sa mga alon ng karagatan. Ang mga plastik na basura sa karagatan ay nagdudulot ng mga epekto sa ekolohiya kabilang ang pagkakasalubong at paglunok ng marine life at mga hayop. Ang panganib ng hindi maibabalik na pagkawala ng marine at coastal ecosystem, kabilang ang seagrass meadows at kelp forest, ay tumataas kasabay ng global warming.

Sa ngayon, ang mga karagatan ng Earth ay sumisipsip ng 30 porsiyento ng pandaigdigang paglabas ng CO2 at halos lahat ng sobrang init sa atmospera, na humahantong sa pag-init ng temperatura ng dagat. Mula noong 1993, ang rate ng pag-init ng karagatan ay higit sa doble, na nagreresulta sa pagkasira ng mga coral reef at pagkalipol ng ilang marine life. Kung ang pag-init ay limitado sa 1.5°C, 70-80 porsyento ng mga coral reef ang bumababa o nawasak, at sa 2°C, mayroong napakataas na kumpiyansa na higit sa 99 porsyento ng mga coral reef ay bababa o masisira. Ang akumulasyon ng init sa mga karagatan ay magpapatuloy sa loob ng maraming siglo at makakaapekto sa maraming susunod na henerasyon.

Ang mga baybayin ay tahanan ng humigit-kumulang 28 porsiyento ng pandaigdigang populasyon, kabilang ang humigit-kumulang 11 porsiyento na naninirahan sa lupang mas mababa sa 10 metro sa ibabaw ng antas ng dagat. Dahil sa pagbabago ng klima, tumataas ang lebel ng dagat, umiinit ang karagatan at nagiging acidic ang tubig dagat dahil sa paggamit ng carbon. Kahit na ang pag-init ay pinananatiling mas mababa sa 2°C, may mataas na kumpiyansa na ang mga komunidad sa lahat ng rehiyon ng mundo - lalo na ang mga komunidad sa baybayin - ay kailangan pa ring umangkop sa mga pagbabagong ito sa mga karagatan sa mundo.

Bilang resulta ng pag-init ng temperatura sa karagatan, maraming mga marine species ang nagbago ng kanilang pag-uugali at lokasyon, na nagdudulot sa kanila ng pakikipag-ugnayan sa iba't ibang uri ng hayop, na nagdudulot ng pagkagambala sa mga ekosistema at pagtaas ng panganib ng pagkalat ng sakit.

Maraming mga pagbabago dahil sa nakaraan at hinaharap na mga greenhouse gas emissions ay hindi na mababawi sa loob ng maraming siglo hanggang

millennia, lalo na ang mga pagbabago sa sirkulasyon ng karagatan, mga yelo at pandaigdigang antas ng dagat.

6. Mga sitwasyon at landas

Ano ang magkakaibang mga sitwasyon sa pagtaas ng temperatura at mga landas sa pagpapagaan ng klima para sa hinaharap, ang mga hamon at kawalan ng katiyakan sa hinaharap?

A. Mga modelo ng klima at inaasahang pagbabago sa mga greenhouse gas emissions at atmospheric temperatura na

"Mga modelo ng klima" ay sopistikadong pag halintulad sa computer na ginagamit upang pag-aralan ang hinaharap na epekto ng mga pagbabago sa mga greenhouse gas emissions sa klima ng Mundo. Maaari din silang magamit upang siyasatin kung paano magagamit ang mga patakaran at teknolohiya upang mapagaan ang pagbabago ng klima. Ang pagbabago ng klima ay pagpapagaan na tumutukoy sa mga pagsisikap na bawasan, o maiwasan, ang paglabas ng mga greenhouse gas.

Ang pinakabagong ulat ng IPCC ay nagbigay ng limang posibleng mga sitwasyon para sa pagbabago ng klima batay sa mga siyentipikong modelo. Binabalangkas nito ang antas ng pag-init na maaaring asahan sa "napakababa" hanggang sa "napakataas" na mga sitwasyon ng emisyon, depende sa antas ng CO₂ at iba pang mga greenhouse gases na inilabas sa mga susunod na dekada.

Nag-iiba rin ang mga sitwasyon depende sa mga pagbabago sa populasyon, paggamit ng lupa, mga patakaran sa kalakalan at pamumuhunan, aming mga personal na pagdidiyeta, at mga pagsisikap na ginawa ngayon upang makontrol ang mga emisyon.

●     Sa isang "napakataas" na sitwasyon ng emissions, kung saan ang mundo ay nagpapatuloy sa isang carbon-intensive pathway, makikita ang mgaCO_{2 na} emisyon na halos triple mula sa kasalukuyang mga antas sa pamamagitan ng 2100 at pag-init sa pagitan ng 3.3-5.7 ° C sa pagtatapos ng siglo.

●     Sa isang "mataas" na sitwasyon ng emissions, kung saan napakaliit na pagkilos na ginawa upang mapigilan ang mgaCO₂ emisyon ng, makikita natin ang mgaCO_{2 na} emisyon na halos ang pagdoble mula sa kasalukuyang mga antas sa pamamagitan ng 2100 at isang pag-init ng 2.8-4.6 ° C sa pagtatapos ng siglo.

●     Sa isang "katamtaman" na sitwasyon ng emissions, kung saan ang mgaCO_{2 ay} emisyon mananatili sa kasalukuyang mga antas hanggang sa kalagitnaan ng siglo at pagkatapos ay mabagal na mabawasan, makikita natin ang pag-init ng 2.1-3.5 ° C ng 2100.

●     Sa isang "mababa" senaryo ng emissions, kung saan ang mundo ay nagsimulang kumilos sa mga taon ng 2020 upang limitahan ang mgaCO₂ emisyon ng, ang mga emisyon ng CO_{2 ay} aabot sa net zero sa pamamagitan ng 2075 at isang pag-init sa pagitan ng 1.3-2.4 ° C hanggang 2100.

●     Sa isang "pinaka mababa" senaryo ng emisyon,mabilis na bumaba ang mga emisyon mula sa unang bahagi ng 2020 at maabot ang net-zero sa paligid ng taong 2050, makikita natin ang pag-init ng 1.0-1.8 ° C sa pagtatapos ng siglo.

B. Mga hamon at Pagpapalitan

Sa lahat ng mga sitwasyon na nakabalangkas ng IPCC, ang 1.5 ° C ng pag-init ay malamang na maabot ng 2040, na kumakatawan sa mas mataas na peligro sa mga natural at pantao na sistema kumpara sa kasalukuyang oras, Gayunpaman, kahit na panatilihin sa loob ng isang 2 ° C ang target ay pa rin nakasalalay sa antas ng emissions na ginawa sa susunod na dekada at 2 ° C ng pag-init ay maiiwasan lamang sa mababang sitwasyon ng emissions.

Walang malalim na patakaran, pagbabago ng teknolohiya at pag-uugali, ang mundo ay nasa kurso para sa 3 ° C ng pag-init o mas mataas. Ang isang 3 ° C mundo ay ibang-iba sa kasalukuyang: na may labis na temperatura ay mas maraming panganib ng mga Alon ng init at tagtuyot, marahas na bagyo, ulan at pagbaha, na magkakaroon ng mga seryosong kahihinatnan para sa mga ecosystem at lipunan sa buong mundo.

Ang pagpapasya kung paano tugunan ang klima at krisis sa ekolohiya ay panimula tungkol sa paghahangad na maunawaan ang mga hamon at pagpapalit na likas sa anumang mga sitwasyon.

Upang higit na maunawaan ang mga hamon at pagpapalitan na ito, sinisiyasat namin ang target na kasunduan sa Paris na sumang-ayon sa internasyonal na limitahan ang pag-init ng mundo sa 1.5 ° C.

Upang limitahan ang pag-init ng mundo sa 1.5 ° C, ang kasalukuyang pandaigdigan na emissions ng carbon dioxide ay kailangang putulin sa kalahati ng 2030, na umaabot sa net-zero CO_{2 na} emissions sa buong mundo sa paligid ng taong 2050, pati na rin ang pagkamit ng malalaking pagbawas sa iba pang mga greenhouse gas emissions tulad ng methane at nitrous oxide. Ang pagkuha ng equity sa account ay nangangahulugan na ang mas mayayamang mga bansa ay dapat na gupitin ang kanilang mga emissions higit pa sa mga mahihirap na bansa.

Ang isang alalahanin ay ang malalaking pagbawas sa paggamit ng enerhiya ay maaaring mabawasan ang mga pamantayan sa pamumuhay sa industriyalisado, mayamang mga bansa, pati na rin limitahan ang aming kakayahang mapabuti ang pamantayan ng pamumuhay sa mga mahihirap na bansa. Ang pagpapabuti ng pamantayan ng pamumuhay sa mga mahihirap na bansa ay sa ilang mga kaso ay mangangailangan ng pagtaas ng paggamit ng enerhiya at pamumuhunan sa mahusay na teknolohiya at mga serbisyong pampubliko.

Ipinakita ng kamakailang mga pag tatantya na ang disenteng mga pamantayan sa pamumuhay para sa lahat ay maaaring makamit habang binabawasan ang pangangailangan ng pandaigdigang enerhiya, hangga't ang labis na pagkonsumo ay lubusang nadala. Ang ilan sa mga paraan kung saan ito maaaring matugunan ay kasama ang pangangailangan na:

1. Taasan ang paggawa ng malinis na enerhiya mula sa mga teknolohiyang mababa at walang-carbon, tulad ng hangin at solar, at kahilera, bawasan at alisin ang pamumuhunan at paggawa ng enerhiya ng fossil fuel .
2. Mamuhunan sa mahusay na mga teknolohiya at imprastraktura (nakahiwalay na mga gusali, pampublikong transportasyon).
3. Tiyaking sapat na pag-access sa abot-kayang mga serbisyo sa enerhiya (hal. Lahat ng mga bagay na kailangan ng mga tao upang magamit ang enerhiya, tulad ng pagluluto, pag-iinit, pagpapalamig, transportasyon at komunikasyon) para sa lahat, habang binabawasan ang sobrang paggamit ng pinakamayaman.
4. Lumipat sa mas malusog na pagdidiyeta na may mas maraming rehiyon at pana-panahong gulay at prutas (upang mabawasan ang emissions mula sa agrikultura). 
5. Alisin ang carbon mula sa himpapawid sa pamamagitan ng pangangalaga at pagpapanumbalik ng mga ecosystem.

Natuklasan ng isang pag-aaral na upang magkaroon ng 50% pagkakataon na maabot ang layunin sa Kasunduan sa Paris, 90% ng natitirang mga reserbang karbon sa mundo ay dapat manatili sa lupa, at walang bagong pamumuhunan sa pagkuha ng fuel ng fossil na maaaring magawa^[5].

Ang kakulangan ng pandaigdigang kooperasyon, pati na rin ang pagtitiyaga at paglago ng mga lifestyle na mataas ang carbon ay lahat ng mga hadlang sa pagkamit ng katatagan ng pagtaas ng temperatura na limitado sa 1.5 ° C. Kung ang lahat ng kasalukuyang mga pangako sa ilalim ng Mga Kasunduan sa Paris na NDC ay matugunan, hindi pa rin ito sapat upang limitahan ang pag-init sa 1.5 ° C^[6], at sa halip ay humantong sa pag-init sa paligid ng 3 ° C - higit sa mga layunin ng Kasunduan sa Paris, o anumang itinuturing na ligtas para sa sangkatauhan.

C. Mga palagay tungkol sa mga negatibong emisyon  

Ang mababa at napakababang mga pangyayari sa emisyon sa itaas ay umaasa sa ilang antas ng pagtanggal ng greenhouse gas, sa pamamagitan ng "negatibong emisyon" teknolohiya sa ikalawang kalahati ng siglo.

Maraming mga siyentipiko ang nag-aalala na ang pangako ng mga hindi napatunayan na teknolohiya sa hinaharap, tulad ng pagtanggal ng CO₂  mula sa himpapawid, ay maaantala ang mga aksyon na kailangang gawin ngayon upang matugunan ang pagbabago ng klima. Noong nakaraan, ang mga makapangyarihang industriya ay gumamit ng pangako ng mga darating na teknolohiya upang bigyang katwiran ang patuloy na paggamit ng fossil fuel^[1]. Ang mga teknolohiyang tulad ng 'carbon capture' ay wala pa sa antas na nasusukat, at sa gayon may mga mahahalagang katanungan tungkol sa kung maaasahan ang mga teknolohiya.

D. Mga Tip  - Maaari ba nating mahulaan kung ano ang susunod na mangyayari?

Kahit na ang pinakamahusay na agham ay hindi mahuhulaan ang hinaharap na may ganap na katiyakan. Ang pamumuhay na may pagbabago ng klima ay nangangahulugang pamumuhay na walang katiyakan.^[1] Sa seksyong ito,ating tinitingnan ang mga Puna at mga "tipping point" bilang mga halimbawa ng kawalan ng katiyakan sa hinaharap ng ating klima.

Isaisip halimbawa ang isang Basong Tubig na natapon. Nakasalalay sa kung gaano karaming tubig ang nasa baso, magkakaroon ng isang punto kung saan ang tubig ay labis nawala mula sa baso. Kapag wala ng natirang tubig sa baso, imposible ng maibalik ito.

Ang mga punto sa klima ay isang "puntong wala ng Balikan", kapag ang pinagsamang epekto ng pagbabago ng klima ay nagreresulta sa hindi maibabalik na mga pinsala na "kaskad" sa buong mundo, tulad ng mga domino. Sa sandaling maabot ang puntong ito, isang serye ng mga kaganapan ang sisiklab , na humahantong sa paglikha ng isang planeta na hindi kaaya aya sa maraming tao at iba pang mga anyo ng buhay^[2].

Ipinakilala ng IPCC ang ideya ng Pagpupunto dalawang dekada na ang nakalilipas. Ang isang posibleng punto ay ang pagkatunaw ng yelo sa lupa sa mga rehiyon ng polar (Greenland at Antarctica), na humahantong sa maraming metro ng pagtaas ng antas ng dagat sa paglipas ng panahon. Iminungkahi ng mga modelo na ang yelo ng Greenland ay maaaring mawala sa kalaunan sa 1.5 ° C ng pag-init^[3], kahit na makalipas ang maraming taon. Noong Hulyo 2021, isang alon ng init ang naging sanhi ng pagkawala ng sapat na yelo sa Greenland upang masakop ang estado ng Florida sa US sa 2 pulgada (5cm) na tubig sa isang araw^{[4] [5]}. Ang yelo sa dagat ay mabilis na lumiliit sa Arctic, na nagpapahiwatig na, sa 2 ° C ng pag-init, ang rehiyon ay may 10-35 porsyento na posibilidad na maging higit na walang yelo sa tag-init^[6].

Ang isa pang posibleng punto ay ang malakihang pagkasira at pagkasira ng mga rainforest tulad ng Amazon, na tahanan ng isa sa 10 kilalang species na nakabatay sa lupa. Ang mga pagtatantya kung saan ang isang tipping point ng Amazon ay maaaring magsinungaling mula sa 40 porsyentong pagkalbo ng kagubatan hanggang sa 20 porsyento lamang na pagkawala ng takip ng kagubatan. Halos 17 porsyento ang nawala mula noong 1970^[7], na may malalaking lugar na nawala dahil sa pagkalbo ng tao sa bawat minuto.

Sa mga malalapit na Punto tulad ng pagkatunaw ng mga sheet ng yelo, pagkalbo ng kagubatan, pagtunaw ng permafrost at mga pagbabago sa sirkulasyon ng point karagatan (o isang kombinasyon nito) ay lumilikha ng isang pag-ikot na tinukoy ng mga siyentista bilang isang "mga puna", kung saan ang pagbabago ng klima ay nagdudulot ng isang kaskad ng mga epekto na nagreresulta sa higit pang pagbabago ng klima.

Ang isang halimbawa nito ay matatagpuan sa Arctic. Ang greenhouse gas methane ay kasalukuyang "nakaimbak" sa Arctic permafrost. Dahil sa pag-init ng mundo sanhi ng pagkatunaw ng permafrost, ang methane na nakaimbak ay inilabas sa himpapawid, pagdaragdag ng higit pang mga emissions ng greenhouse gas na maaaring humantong sa karagdagang global warming. Ang mas maraming mga pag-init ay nagreresulta sa higit na natutunaw na permafrost, pagdaragdag ng higit pang methane sa himpapawid upang lumikha ng mas maraming pag-init at mas maraming natutunaw na permafrost,paulit-ulit sa isang mabisyong cycle na maaaring imposibleng ihinto.

Ang mga feedback loop ay "non-linear", nangangahulugang maaaring mapabilis sa bigla at hindi inaasahang mga paraan at maaaring lumitaw sa isang paraan naagham na mahulaan^[8]. Dahil sa mga walang katiyakan na ito, posible na nasa peligro na tayong mag simula ang mga punto na hahantong sa hindi maibabalik na mga pagbabago na nagtatapos sa isang higit na hindi maipapanahong planeta.^[9]

Ang susunod na 10 taon ay magiging kritikal para sa pag-angkop at pagaan ng pagbabago ng klima. Ang pagiging mahusay na may kaalaman tungkol sa mga panganib at sanhi ng pagbabago ng klima ay tumutulong sa amin na gumawa ng pinakamahusay na mga desisyon sa kasalukuyan, sa kabila ng katotohanang hindi posible na hulaan ang hinaharap na may katiyakan. Ang pagbabago sa klima ay nangyayari nang mas mabilis kaysa sa mga pagsisikap na harapin ito, at ang nakaraan ay hindi isang maaasahang tagapagpahiwatig ng hinaharap^[10]. Magpatuloy, ang hinaharap ay hindi sigurado. Ang pag-unawang ito ay lumilikha ng kakulangan sa ginhawa (isang pakiramdam ng mga bagay na wala sa kontrol), ngunit din ng pagkakataon^[11]. May oras pa upang maiiwasan ang krisis, kung may aksyon na gagawin ngayon.

7. Anong aksyon na ang nagagawa

Anim na taon na  mula nang nagkaroon  Kasunduan sa Paris. Anong pagkilos ang nagawa ng mga bansa sa ngayon upang mabawasan ang emissions at pagkawala ng biodiversity, at ano pa ang kailangang gawin?

Transisyon ng Enerhiya

Isa sa pinakamahalagang aksyon sa susunod na dekada ay ang paglipat o pagbuo ng kuryente sa mga nababagong mapagkukunan at malayo sa mga fossil fuel. Habang ang paglaki ng nababagong enerhiya ay mahalaga para sa pagpapagana ng mundo na lumayo mula sa mga fossil fuel, kasabay nito ang pagtaas ng pagkakaroon ng nababagong enerhiya ay maaaring humantong lamang sa isang pangkalahatang paglago ng kabuuang enerhiya.

Ang unibersal na paggamit sa malinis at abot-kayang enerhiya ay nangangailangan ng pagbabago ng parehong paggawa at paggamit ng enerhiya^[1]. Upang mabawasan ang paggamit ng karbon ng 70 porsyento sa 2030 ay nangangahulugang limang beses na pagtaas ng hangin at solar na enerhiya, pati na rin ang pagtatapos at pagsasara ng 2,400 na mga istasyon ng kuryente na nagpapalabas ng karbon sa buong mundo sa loob ng susunod na dekada^[2]. Ang hakbang na ginawa upang mapalitan ang enerhiyang fossil-fuel na may renewable energy ay nagkakahalaga ng pera, ngunit sa huli ay magiging mas mura upang mapagaan ang pagbabago ng klima kaysa mapilitang umangkop sa pagbabago ng klima^[3].                                                  

Bilang karagdagan, maraming mga pang- ekonomiyang at pangkalusugan na benepisyo mula sa paglipat sa isang mababang ekonomiya ng carbon, tulad ng pagbawas sa polusyon sa hangin sa  na sanhi ng malaking bahagi ng gasolina at mga sasakyan na pinapatakbo ng diesel^{[4] [5] [6]}.

Ang enerhiya ng solar at hangin ngayon ay mas mura kaysa sa mga halaman ng karbon o gas-fired sa karamihan ng mga bansa, at ang mga proyekto ng solar ay nag-aalok ng ilan sa pinakamababang gastos na nakita sa elektrisidad^[7].

Ang maagang pagreretiro o repurposing imprastraktura ng enerhiya ay kinakailangan upang matugunan ang mga pangako sa Paris. Maraming mga pag-aaral ipakita na lamang na nagpapahintulot sa mga umiiral na mga fossil facility gasolina na tumakbo hanggang sa kanilang inaasahan katapusan ng buhay ay hindi panatilihin ang emissions sa ibaba parehong 1.5 ° C at 2 °^[8]C.

Ang pagdaragdag ng supply ng malinis na enerhiya ay mahalaga para sa pagkamit ng napapanatiling paglago ng ekonomiya habang nililimitahan ang global warming. Malinis na enerhiya ay may potensyal na bawasan ang kahirapan at panloob at panlabas na polusyon sa hangin at magbigay ng mga kritikal na serbisyo tulad ng komunikasyon, pag-iilaw at pagbomba ng tubig^[9].

Ang pagbuti at pagtaas ng kahusayan ng enerhiya ay maaaring mabawasan Ang mgaCO₂ emisyon ngng 40 porsyento noong 2040. Mangangailangan ito ng mga pakinabang sa kahusayan sa transportasyon (halimbawa, mga de-kuryenteng kotse), sa mga sambahayan (mas mahusay na mga bahay at kasangkapan) at sa industriya. Ang mga sambahayan sa buong mundo ay maaari ring makatipid ng higit sa $ 500 bilyong dolyar bawat taon sa mga singil sa enerhiya sa pamamagitan ng pagtaas ng kanilang kahusayan sa enerhiya (elektrisidad, natural gas para sa pagpainit at pagluluto at gasolina para sa transportasyon)^[10].

Pag-iingat at pagpapanumbalik

Ang mga isyu ng pagbabago ng klima, pagkawala ng biodiversity, pagkasira ng lupa, at polusyon sa hangin at tubig ay magkakaugnay. Ang isang pangunahing hamon ng mga susunod na dekada ay upang makilala ang magkakaugnay na likas na katangian ng mga isyung ito, at tiyakin na ang mga pagkilos upang tugunan ang isa ay walang hindi sinasadyang kahihinatnan sa iba pa. Halimbawa, ang pagpapalit ng mga katutubong halaman na may monoculture crops para sa supplying^[1]bioenergy,o ang pagkawasak ng ecosystem upang bumuo ng renewable enerhiya^[2]infrastructure.

Ang malakihang reforestation na may katutubong halaman ay sabay na tumutukoy sa mga isyu ng pagkawala ng biodiversity, pagkasira ng lupa, at polusyon sa hangin at tubig.

Ang pagpapanumbalik ng mga ecosystem ay nagdaragdag ng kakayahan ng mga kagubatan, karagatan at lupa na sumipsip ng carbon dioxide. Ngayon, ang kalikasan ay nagaganyak lamang sa paligid ng kalahati ng CO₂ emissions, higit pa o mas mababa pantay na nahati sa pagitan ng mga ecosystem na nakabatay sa lupa at karagatan, na ang natitirang nananatili sa himpapawid at sanhi ng pag-init ng Earth.^[3]

Ang mga kagubatan ay kasalukuyang sumisipsip ng mas mababa sa isang kapat ng mga emissions ng carbon mula sa mga fossil fuel at industriya^[4], na may potensyal na mag-imbak ng higit pa.

Ang agrikultura ay isang malaking driver ng pagkawala ng biodiversity at emissions ng greenhouse gas. Ang pagbabago ng sistema ng produksyon ng pagkain upang magamit nila ang mga pamamaraang pang-agrikultura na gumagana sa kalikasan ay kritikal para sa pagpapanumbalik ng mga natural na ecosystem at pagbuo ng mga kapasidad ng lupa upang sumunud-sunurin ang carbon. Ang napapanatiling pamamaraan ng agrikultura ay may potensyal na makakatulong upang maalis ang gutom at malnutrisyon, at mag-ambag sa kalusugan ng tao. Ang napapanatiling agrikultura ay nag-iingat at nagpapapanumbalik ng mga lupa at ecosystem, na nagpapabuti ng lokal na biodiversity, sa halip na mapahamak ito^[5].

Ang mga maliliit na magsasaka, partikular ang mga kababaihang magsasaka, ay sentro ng hamon ng pagkamit ng napapanatiling seguridad ng pagkain at kailangang bigyan ng kapangyarihan sa pamamagitan ng pag-access sa financing, edukasyon at pagsasanay, at impormasyon at teknolohiya^[6].

Pandaigdigang kamalayan

Dahil ang Espesyal na Ulat sa Global Warming ng 1.5ºC mula sa IPCC noong 2018 at ang Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES) Global Assessment sa 2019, ang pandaigdigang kamalayan sa klima at krisis sa ekolohiya ay tumaas nang malaki.

Noong 2021, inilathala ng UN ang mga resulta ng Peoples’ Climate Vote^[1]. Na may 1.2 milyong mga tao mula sa buong mundo na nagbibigay ng kanilang mga pananaw, ito ang pinakamalaking survey ng opinyon ng publiko sa pagbabago ng klima na isinagawa, na nagbibigay ng pananaw sa mga pampublikong opinyon sa mga solusyon sa klima tulad ng nababagong enerhiya at pangangalaga sa kalikasan. Sa marami sa mga kalahok na bansa,  ito ang kauna-unahang pagkakataon na ang nagkaroon ng tulad ng isang malakihang pagtatangka upang makakuha ng pampublikong opinyon sa paksa ng pagbabago ng klima.

Natuklasan ng Peoples 'Climate Vote na halos dalawang-katlo (64 porsyento) ng mga tao sa 50 mga bansa ang naniniwala na ang pagbabago ng klima ay isang pandaigdigang emerhensiya. Ito ay mahalagang impormasyon para sa mga gobyerno sa pagtakbo hanggang sa Glasgow COP26, dahil ipinapakita nito na ang karamihan sa mga tao ay naniniwala na mahalaga na kumilos sa pagbabago ng klima ngayon.

Natagpuan din ng survey ang isang mataas na antas ng suporta sa buong mundo para sa pangangalaga ng mga kagubatan at lupa, ang pagpapatupad ng nababagong enerhiya, mga diskarte sa pagsasaka sa klima at pamumuhunan sa berdeng negosyo.

Sa mga bansang may mataas na antas ng pagkalbo ng kagubatan - Brazil, Indonesia at Argentina - mayroong isang nakararaming suporta para sa pagtipid sa mga kagubatan at lupa. Sa India, ang pagtitipid sa kagubatan at lupa ay ang pangatlong pinakapopular na patakaran sa klima sa bansang iyon matapos ang pagtaas ng paggamit ng nababagong enerhiya at paggamit ng mga diskarte sa pagsasaka sa klima.

Sa mga bansa kung saan ay ang mga mataas na emissions ng carbon mula sa pag-init at paggamit ng kuryente - ang US, Australia, Germany, South Africa, Japan, Poland at Russia - mayroong isang nakararaming suporta para sa nababagong enerhiya. 

Ang mga resulta ng survey ay mahalaga dahil ipinakita nila ang malawak na suporta para sa pagkilos ng klima sa buong mundo at sa gitna ng iba't ibang mga pangkat ng edad, antas ng edukasyon, nasyonalidad at kasarian^[2].

Pati na rin ang pagpindot sa mga gobyerno na kumilos sa pagbabago ng klima at gamitin ang kanilang mga karapatan sa pagboto at sibiko, ang mga indibidwal ay maaaring mapabilis ang isang pandaigdigang paglilipat patungo sa isang mababang hinaharap ng carbon sa pamamagitan ng pansarili at sibiko pagkilos ng. Pagdating sa tungkulin ng mga mamamayan sa pagbawas ng mga emissions ng carbon, ang mga tao sa ilang mga bansa ay maaaring magkaroon ng isang mas mataas na epekto kaysa sa iba, batay sa kanilang CO₂ emissions bawat tao at kanilang mas malawak na impluwensya sa lipunan. Ang mga indibidwal sa mataas na emitting na mga bansa ay maaaring mapadali ang isang pandaigdigang paglilipat patungo sa isang mababang carbon sa hinaharap sa pamamagitan ng pagbabago ng kanilang mga diyeta (halimbawa kumain ng mas kaunti, o hindi, karne) at mga gawi sa paglalakbay (halimbawa ng paglipad o pagmamaneho nang mas kaunti), pag-iwas sa pag-aaksaya ng pagkain at mapagkukunan, at pagbawas ng kanilang pagkonsumo ng tubig at enerhiya. Ang mga pagkilos na ito ay maaari ring makatulong na maprotektahan at makatipid ng biodiversity. Maaari ding itaguyod ng mga tao ang pagbabago sa pag-pamamagitan ng pagtaas ng kamalayan sa kanilang mga komunidad.

8. Pamamahagi at pagiging patas

Dahilan kung bakit tumataas ngayon ang global na taunang emissions ay dahil sa mabilis na paglaki ng mga umuusbong na ekonomiya, lalo na sa Asya, Gitnang Silangan at sa Gitnang at Timog Amerika. Halos lahat ng paglaki ng mga emisyon sa daang ito ay magmumula sa mga

Ang ilang mga bansa at rehiyon ng mundo ay nagsimulang maglabas ng isang makabuluhang halaga ng CO₂  siglo na ang nakakalipas; ang iba ay nagsimula lamang kamakailan. Isa sa mga umuunlad na bansa^[1].

Habang ang karamihan sa mga kamakailang pagtaas ng emissions ng carbon ay maaaring masubaybayan sa mga umuunlad na bansa, mahalagang kilalanin na ang mga mayayamang bansa tulad ng US at mga miyembro ng estado ng EU ay nag-outsource ng marami sa mas maraming carbon-intensive at environmentally na nakakalason na bahagi ng kanilang chain ng produksyon. sa mga bansa tulad ng Tsina at India - habang ang mayamang mundo ay patuloy na kumokonsumo ng mga kalakal na may mataas na carbon, umasa ito sa iba pang mga bahagi ng mundo upang magawa ang mga ito. Halimbawa, ang isang malaking porsyento ng mga elektronikong kalakal na ginagamit sa buong mundo ay ginawa sa Tsina. Ito ay may epekto ng paglipat ng mga emisyon sa mga bansang ito, sa halip na bawasan ang mga ito^[2].

Ang pagkakaiba-iba ng epekto sa pagitan ng mga pinaka responsable para sa sanhi ng pagbabago ng klima at mga pinaka-mahina laban sa mga epekto nito ay kapansin-pansin talaga. Halimbawa, ang  pinakamayaman na 1 porsyento ng populasyon sa buong mundo (tinatayang 75 milyong katao) ang responsable ng dalawang beses ang emissions ng pinakamahirap na kalahati ng populasyon ng mundo (tinatayang 3,750 milyong tao)^[3].

Ang mga industriyalisadong bansa at rehiyon ng mundo na naging mayaman mula sa nasusunog na mga fossil fuel at kolonyal na pagsasamantala ay may pinakamahusay na mapagkukunan na mamumuno ngayon. Sa liwanag ng iba't ibang mga pambansang pangyayari, ang Paris Agreement tawag para sa "mabilis na pagbawas" ng emissions na nakamit "sa batayan ng equity, at sa konteksto ng sustainable pag-unlad at mga pagsusumikap upang lipulin^[4]kahirapan".

Ngayon ay may isang pagtaas ng pagkilala sa pangangailangang umangkop at umangkop sa mga katotohanan ng pagbabago ng klima. Ang pagbagay ay partikular na tinalakay sa Kasunduan sa Paris. Kung anong hitsura ng pagbagay sa pagbabago ng klima ay magkakaiba para sa iba't ibang mga pamayanan sa iba't ibang bahagi ng mundo. Ang mga hamon ng pag-angkop sa pagbabago ng klima ay pinakadakilang para sa karamihan ng pagbuo ng mga bansa na ibinigay na marami sa mga epekto ay pinakadakila sa mga bansang ito at marami kulang sa financing, imprastraktura at kakayahang pang-teknikal na kinakailangan upang umangkop.

Sa wakas ay magkakaroon ito ng mga implikasyon sa pagkakapantay-pantay ng pagkakataon para sa kaunlaran na naisip sa UN Sustainable Development Goals^[5] at ang UN Declaration on the Right to Development^[6].

Ang pampainit ng mundo ay nagiging mas malaki bawat sektor ay apektado. Kung mas malaki ang pagkasira ng mga ecosystem, mas mahirap itong umangkop. Mahina at marginalized na mga pamayanan - kabilang ang mga nasa mayayamang bansa - ay kulang sa mga pangunahing kakayahan na kinakailangan upang umangkop sa kasalukuyang antas ng pag-init^[7].

Sa maraming mga kaso, ang pagbagay ay hindi posible, halimbawa sa ilang mga lugar ay hindi na posible ang agrikultura dahil sa mas mataas na temperatura at kawalan ng mapagkukunan ng tubig. Ang mga umuunlad na bansa ay, sa pangkalahatan, ay pinaka mahina laban sa mga epekto na mas malaki, kaakibat ng kawalan ng pampinansyal, at teknolohikal na imprastraktura^[8]

Bukod dito, ang marginalisasyon ng mga pamayanang ito ay karaniwang nakatali sa mismong mga proseso na sanhi ng pagbabago ng klima, kabilang ang kolonyalismo, pagsasamantala sa mga mapagkukunan (madalas habang pinapahamak ang mga yamang ekolohiya na sumusuporta sa mga lokal na kabuhayan) at akumulasyon ng kapital na hinimok ng fossil fuel^[9].

Ang mga mas mayamang bansa ay magkakaroon ng mas maraming mapagkukunan kaysa sa mga mahihirap na bansa upang umangkop sa mga hinihiling ng isang nagbabagong klima, nangangahulugang kailangan ng tulong para sa pinansyal at tulong na panteknolohiya sa mga mahihirap na bansa. Kung mas malaki ang antas ng pag-iinit mas malaki ang epekto sa mga lipunan, ekonomiya, kalusugan ng tao at mga ecosystem, samakatuwid mas malaki ang hamon ng pagbagay.

Sa mga bansang 192 na nagsumite ng mga pangako sa Kasunduan sa Paris, 127 ay bahagyang o ganap na may kondisyon. Nangangahulugan ito na walang internasyonal na pananalapi o suportang panteknikal, maaaring hindi maipatupad ang mga pangako na ito. Ang mga kondisyonal na pangako na ito ay higit na ipinasa ng mga bansa na walang kakayahan sa pananalapi upang mabawasan ang mga emisyon pati na rin ang teknolohikal at institusyong kakayahan^[10].

Marami sa mga pangakong ito ay maaaring hindi maipatupad sapagkat, sa ngayon, maliit na suportang pang-internasyonal ang natupad^[11].

Ang isyu ng pagbabago ng klima ay nagdadala din ng mga katanungan tungkol sa henerasyon ng henerasyon. Ang mas matatandang henerasyon ay pinakakinabangan ng napakinabangan mula sa pagpapaunlad ng ekonomiya bilang resulta ng nasusunog na mga fossil fuel, samantalang ang mga nakababatang henerasyon ay - at ay - nagdurusa sa mga kahihinatnan.

9. COP26 at higit pa

Ang mga klima at ecological crisis na kasama natin at lumalala habang patuloy na lumalaki ang mga emissions ng greenhouse gas at patuloy na sinisira ng mga tao ang biodiversity. Ang mga pinsala mula sa pagbabago ng klima ay mas masahol kaysa sa inaasahan isang dekada na ang nakakaraan, at nararamdaman na sa buong mundo. Upang mapanatili ang layunin ng paglilimita sa pag-init sa isang maximum na 1.5 ° C na maabot, ang mga makabuluhang pagbawas sa emissions ay kinakailangan sa 2020s, pati na rin sa mga susunod na dekada.

Ang nakaraang limang taon ay nagkaroon ng ilang mga tagumpay. Ang lakas ng solar at hangin ay naging mas mura at mas madaling ipatupad kaysa sa hinulaang, ang mga sasakyang de-kuryente ay nagiging mas karaniwan at magagamit, at ang mga mababang teknolohiya ng carbon ay mapagkumpitensya sa lumalaking bilang ng mga merkado. Gayunpaman, mayroong pagtaas ng pagkilala na ang emissions ay kailangang mabawasan sa mga sektor na pinakamahirap na mag-decarbonize, tulad ng aviation. Ang isang ulat sa 2018 sa industriya ng, halimbawa, pagpapalipadnatagpuan na ang kasalukuyang mga plano na mag-update ng mga teknolohiya at pagbutihin ang mga pagpapatakbo ay hindi magpapagaan sa inaasahang demand sa fuel at emissions^[1]. Ang mga roadmap ay umuusbong para sa pagkuha ng mga emissions mula sa mabibigat na industriya.

Ang mga pagbabago sa mga pattern ng pagkonsumo at nangingibabaw na pamumuhay ay isa ring kritikal at mahalagang bahagi ng mga solusyon sa pagtugon sa pagbabago ng klima^[2]. Ang mga pamumuhay ng mga indibidwal ay binubuo ng iba't ibang mga elemento ng pang-araw-araw na pamumuhay kabilang ang pagkonsumo na nauugnay sa nutrisyon, pabahay, kadaliang kumilos, mga kalakal ng consumer, paglilibang, at serbisyo.

Ngayon na ang mga layunin ng Kasunduan sa Paris ay naitakda na, ang Glasgow COP26 ay inaasahang tungkol sa paglikha ng isang mas detalyadong roadmap kung paano ito makakamtan. Ang ilang mahahalagang katanungan para sa pagpupulong ay isasama kung paano lumipat mula sa mga fossil fuel at kung paano gawing aksyon ang net-zero pledges. Upang mabuo ang mga susunod na yugto ay mangangailangan ng pamumuno sa lahat ng mga antas, mula sa mga indibidwal hanggang sa mga negosyo at mamumuhunan, hanggang sa gobyerno^[3]

Pag-Glossary

angkop sa: Upang baguhin, ayusin o pagbutihin ang isang bagay upang magawa itong angkop para sa ibang sitwasyon.

Badyet ng Carbon: Isang halaga ng carbon dioxide na napagkasunduan ng isang bansa, kumpanya, o samahan ang pinakamalakas na gagawin nito sa isang partikular na tagal ng panahon.

Carbon dioxide (CO₂): Ang Carbon dioxide ay isang gas na binubuo ng isang bahagi ng carbon at dalawang bahagi na oxygen.

Conference of the Parties (COP): Ang katawang nagpapasya na responsable para sa pagsubaybay at pagsusuri sa pagpapatupad ng United Nations Framework Convention tungkol sa Pagbabago sa Klima.

Decarbonizing:gass ​​na inilalabas Ang pagbawas ng mga emissions ng carbon dioxide sa pamamagitan ng paggamit ng mababang mga mapagkukunan ng lakas ng carbon, nangangahulugang mas mababa ang mga greenhouse sa kapaligiran.

Pag-unlad ng ekonomiya: Ang paglago ng ekonomiya ay isang pagtaas sa mga kalakal at serbisyo na ginawa sa isang merkado (halimbawa, ekonomiya ng isang bansa). Ang paglago ng ekonomiya ay sinusukat sa mga tuntunin ng gross domestic product, o GDP.

Equity: "Karaniwan ngunit magkakaibang responsibilidad" (CBDR) ay isang prinsipyo ng internasyonal na batas sa kapaligiran na nagtataguyod na ang lahat ng mga estado ay responsable para sa pagtugon sa pandaigdigang pagkasira ng kapaligiran, ngunit hindi pantay na responsable^[1].

Pagsamantala / pagsasamantala: Upang magamit ang sinuman o isang bagay nang hindi patas sa iyong sariling kalamangan, na may kawalan ng pangangalaga sa bagay na pinagsamantalahan.

Pagkalipol: Ang sandali kung kailan ang isang uri ng organismo, karaniwang isang species, ay nawala. Nangyayari ang pagkalipol kapag namatay ang huling natitirang indibidwal ng species.

GDP: Ang malubhang domestic na produkto ay ang pamantayan ng sukat ng halagang idinagdag na nilikha sa pamamagitan ng paggawa ng mga kalakal at serbisyo sa isang bansa sa isang tiyak na panahon.

Greenland ice sheet: Ang Greenland ice sheet ay isang malawak na katawan ng yelo na sumasaklaw sa 1,710,000 square square, halos 79% ng ibabaw ng Greenland. Ito ang pangalawang pinakamalaking katawan ng yelo sa buong mundo, pagkatapos ng Antarctic ice sheet.

Mga greenhouse gas: Ang anim na greenhouse gas na sakop ng United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) at ang Kyoto Protocol ay: carbon dioxide, methane, nitrous oxide, hydroflurocarbons, perflurocarbons at sulphar hexafluoride.

Mga Katutubo: Ang isang opisyal na kahulugan ng "katutubo" ay hindi pinagtibay ng anumang katawang UN-system. Gayunpaman, ayon sa karaniwang kahulugan, ang mga katutubong tao ay angkan ng mga naninirahan sa isang bansa o isang pangheograpiyang rehiyon sa oras na dumating ang mga tao na may iba`t ibang kultura o etnikong pinagmulan. Ang mga bagong dating ay kalaunan ay naging nangingibabaw sa pamamagitan ng pananakop, trabaho, pag-areglo o iba pang mga paraan. Tinatayang mayroong higit sa 370 milyong mga katutubo na kumalat sa 70 mga bansa sa buong mundo^[2].

Rebolusyong Pang-industriya: Sa modernong kasaysayan, ang Rebolusyong Pang-industriya ay ang proseso ng pagbabago mula sa isang ekonomiya na batay sa pagsasaka at paggawa ng mga kamay, hanggang sa isa na pinangungunahan ng industriya at pagmamanupaktura ng makina, noong ika-18 at ika-19 na siglo

Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC): Isang intergovernmental na katawan ng United Nations na nagbibigay ng layunin ng impormasyong pang-agham tungkol sa pagbabago ng klima na sanhi ng tao, natural, pampulitika, at pang-ekonomiyang mga epekto at panganib, at mga posibleng pagpipilian ng pagtugon.

Mababang carbon: Nagiging sanhi o nagreresulta lamang sa isang maliit na net release ng carbon dioxide sa kapaligiran.

Pagpapagaan: Ang pagkilos ng pagbabawas ng kalubhaan, kabigatan, o sakit ng isang bagay.

Mga kontribusyon na tinutukoy ng bansa (NDC): Ang mga kontribusyon na tinutukoy ng bansa (INDC) ay inilaan na pagbawas sa mga emissions ng greenhouse gas sa ilalim ng United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC).

Mga negatibong pagpapalabas: Ang mga negatibong emisyon ay isa sa mga term na ginamit para sa mga aktibidad na nag-aalis ng carbon dioxide mula sa himpapawid.

Ang net zero: ang net zero ay tumutukoy sa balanse sa pagitan ng dami ng nagawa na greenhouse gas at ang halagang inalis mula sa himpapawid. Naaabot namin ang neto zero kapag ang halagang idinagdag namin ay hindi hihigit sa halagang kinuha.

Kasunduan sa Paris: Ang Kasunduan sa Paris ay isang ligal na nagbubuklod sa internasyonal na kasunduan tungkol sa pagbabago ng klima, na pinagtibay noong 2015.

Polusyon: Ang pagkakaroon o pagpapakilala sa kapaligiran ng isang sangkap na mayroong nakakapinsala o nakakalason na epekto. Ang polusyon ay maaaring likha ng aktibidad ng tao, halimbawa ng basura sa mga karagatan o kemikal na run-off mula sa agrikultura.

Rebolusyong Siyentipiko: Isang pagbabago sa pag-iisip na naganap noong ika-16 at ika-17 na siglo. Sa panahong ito, ang agham ay naging sariling disiplina, naiiba sa pilosopiya at teknolohiya. Sa pagtatapos ng panahong ito, pinalitan ng agham ang Kristiyanismo bilang sentro ng sibilisasyon ng Europa.

Mga pagsasalin sa temperatura: Degree Celsius (° C) hanggang Fahrenheit (° F):

1.0 ° C = 1.8 ° F

1.2 ° C = 2.6 ° F

1.5 ° C = 2.7 ° F

2 ° C = 3.6 ° F

2.5 ° C = 4.4 ° F

3 ° C = 5.4 ° F

3.5 ° C = 6.2 ° F

4 ° C = 7.2 ° F

4.5 ° C = 8.1 ° F

5 ° C = 8.8 ° F

6 ° C = 10.8 ° F

Kredito

Ang buklet ng impormasyon ay ginawa sa ipaalam ang yugto ng pag-aaral ng Global Assembly.

Ang Komite ng Kaalaman at Karunungan ng Global Assembly ang namuno sa proseso ng pagsulat ng buklet na ito. Ang layunin ng komite ay tiyakin na ang yugto ng pag-aaral ng Global Assembly ay batay sa katibayan. Pinili ng komite na ito ang naka-frame na tanong na tatalakayin ng Assembly, pati na rin ang nilalaman ng buklet ng impormasyon na ito.

Ang mga miyembro ng komite ay may kadalubhasaan sa: Earth Systems Science, Change System, Engineering & geology, katutubong kaalaman, Ecology, Climate Science, Environmental Economics, Climate Adaptation & Vulnerable na mga bansa, Behavioural at Cognitive Psychology.

Ang komite ay pinamumunuan ni Propesor Bob Watson, dating pinuno ng Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) at dating Tagapangulo ng Intergovernmental Panel on Biodiversity Ecosystem Services (IPBES).

Ang mga miyembro ng komite ay sina:

●      Dr. Nafeez Ahmed, System Shift Lab, UK

●      Dr. Stuart Capstick, Center for Climate Change and Social Transformation, Cardiff University, Wales

●      Professor Purnamita Dasgupta, Institute of Economic Growth, Delhi

●      Professor Saleemul Huq, International Center para sa Pagbabago at Pag-unlad ng Klima (ICCCAD), Bangladesh

●      Jyoti Ma (USA) at Mindahi Bastida Munoz (Mexico), The Fountain, Sagradong Ekonomiks, Mga Tagapagbantay ng Karunungan ng Katutubong

●      Propesor Michael N. Oti, Petroleum Geology, University of Port Harcourt, Nigeria

●     Propesor Julia Steinberger, Ecological Economics, University of Lausanne, Switzerland

Ang librong ito ng impormasyon ay dumaan sa labindalawang pag-ulit. Sinulat ito ng mamamahayag na si Tarn Rodgers Johns na may patnubay at puna mula kay Claire Mellier. Ito ay nai-edit ni Nathalie Marchant. 

Ang feedback sa mga draft ay ibinigay ni Dr Lydia Messling, Will Bugler at Georgina Wade, mga espesyalista sa komunikasyon sa klima mula sa consultancy group na Willis Towers Watson, at ng mgasa Global Assembly Lab Partners.

Mga sanggunian

^[1] CBDR - Britannica

^[2] https://www.un.org/esa/socdev/unpfii/documents/5session_factsheet1.pdf

^[1] Ang roadmap sa decarbonising European aviation

^[2] 1.5 Degree Pamumuhay

^[3] Ang Katotohanan sa Likod ng Mga Pangako sa Klima

^[1] UN Emissions Gap Report 2020

^[2] Tatlong dekada ng Pagbawas ng Klima: Bakit Hindi Namin Nabaluktot ang Pandaigdigang Curve ng Mga Emisyon?

^[3] Tatlong dekada ng Pagbawas ng Klima: Bakit Hindi Namin Nabaluktot ang Pandaigdigang Curve ng Mga Emisyon?

^[4] United Nations Foundation, Climate Analytics at E3G. Ang Halaga ng Pakikipagtulungan sa Klima: Networked at Inclusive Multilateralism upang Matugunan ang 1.5 ° C. (Washington DC, 2021)

^[5] Mga Layunin ng Sustainable Development ng

^[6] UN na Deklarasyon ng UN sa Karapatan sa Pag-unlad

^[7] Tatlong dekada ng Pagbawas ng Klima: Bakit Hindi Namin Nabaluktot ang Pandaigdigang Curve ng Mga Emisyon?

^[8] Pagkawala at Pinsala at mga limitasyon sa pagbagay: kamakailang mga pananaw at implikasyon ng IPCC para sa science at patakaran sa klima

^[9] Tatlong dekada ng Pagbawas ng Klima: Bakit Hindi Namin Nabaluktot ang Pandaigdigang Curve ng Mga Emisyon?

^[10] Ang Katotohanan sa Likod ng Mga Pangako sa Klima

^[11] Ang Katotohanan sa Likod ng Mga Pangako sa Klima

^[1] UNDP Pagboto sa Klima ng Mga Tao ng

^[2] Mga Resulta sa Pagboto ng Klima ng Tao

^[1] UNEP 2021, Paggawa ng Kapayapaan sa Kalikasan, pg.107

^[2] Maaaring i-save ng nababagong enerhiya ang natural na mundo - ngunit kung hindi tayo mag-ingat, masasaktan din ito.

^[3] UNEP 2021, Paggawa ng Kapayapaan sa Kalikasan, seksyon ng Buod ng Ehekutibo B, Mga Seksyon 2.3.2 sa pangunahing ulat, at pigura 2.8

^[4]Brack, Duncan, Mga Kagubatan at Pagbabago ng Klima

^[5] UNEP 2021, Paggawa ng Kapayapaan sa Kalikasan, Buod ng Tagapagpaganap

^[6] UNEP 2021, Paggawa ng Kapayapaan sa Kalikasan, Buod ng Tagapagpaganap

^[1] UNEP 2021, Paggawa ng Kapayapaan sa Kalikasan

^[2] Ang Katotohanan sa Likod ng Mga Pangako sa Klima

^[3] Burke et al, Malaking potensyal na pagbawas sa mga danyang pang-ekonomiya sa ilalim ng mga target ng pagpapagaan ng UN

^[4] UNEP 2021, Paggawa ng Kapayapaan sa Kalikasan, Seksyon 4.1

^[5] IPCC 2018 Global Warming ng 1.5oC, Kabanata 3, seksyon 5.2

^[6] Global Environmental Outlook 6 2019, Key Message 19, Kabanata 24.4, at Box 24.1

^[7] International Energy Agency 2020 Buod ng Executive ng World Energy Outlook

^[8] Tatlong dekada ng Pagbawas ng Klima: Bakit Hindi Namin Nabaluktot ang Pandaigdigang Curve ng Mga Emisyon?

^[9] UNEP 2021, Paggawa ng Kapayapaan sa Kalikasan

^[10] Ang Katotohanan sa Likod ng Mga Pangako sa Klima

^[1] 2019 Global Report ng Ulat sa Pagbawas ng Panganib na Panganib

^[2] Lenton Ang Mga Puntong Tipping ng Klima ay masyadong mapanganib upang Tumaya Laban

^[3] Lenton Ang Mga Puntong Tipping ng Klima ay masyadong mapanganib upang Tumaya Laban

^[4] "Naranasan ng Greenland ang 'napakalaking' yelo na natunaw sa linggong ito, sinabi ng mga siyentista." Reuters

^[5] Espesyal na Ulat ng IPCC sa Karagatan at Cryosphere sa isang Nagbabagong Klima.

^[6] Espesyal na Ulat ng IPCC noong Mga Rehiyong Polar

^[7] Lenton Ang Mga Puntong Tipping ng Klima ay masyadong mapanganib upang Tumaya Laban

^[8] 2019 Global Report ng Ulat sa Pagbawas ng Panganib na Panganib

^[9] PNAS Trajectories ng Earth System

^[10] 2019 Global Report ng Ulat sa Pagbawas ng Panganib na Panganib

^[11] 2019 Global Report ng Ulat sa Pagbawas ng Panganib na Panganib

^[1] Tatlong dekada ng Pagbawas ng Klima: Bakit Hindi Namin Nabaluktot ang Pandaigdigang Curve ng Mga Emisyon?

^[1] Marta Baltruszewicz et al 2021

^[3] Espesyal na Ulat ng IPCC, Kabanata 2

^[4] Karamihan sa mga reserbang fossil-fuel ay dapat manatiling hindi pa nakakabit upang maabot ang layunin ng pag-init ng 1.5 ° C

^[5] Net Zero sa pamamagitan ng 2050 I ulat ang IEA

^[6] Espesyal na Ulat ng IPCC, Kabanata 2

^[1] UNEP 2021 Paggawa ng Kapayapaan sa Kalikasan

^[2] The Guardian

^[3] UNEP 2021 Paggawa ng Kapayapaan sa Kalikasan

^[4] Espesyal na Ulat ng IPCC 2019 Ang Karagatan at Cryosphere sa isang Nagbabagong Klima, SPM A2

^[5] Pangkalahatang Pagtatasa ng IPBES 2019

^[6] UNEP 2021 Paggawa ng Kapayapaan sa Kalikasan

^[7] Espesyal na Ulat ng IPCC 2019 Ang Karagatan at Cryosphere sa isang Nagbabagong Klima