Changes

Kryzys klimatyczny i ekologiczny to złożony temat i wynik wielu powiązanych ze sobą czynników historycznych, społecznych, ekonomicznych i politycznych. Chociaż czasami może się wydawać bardzo współczesnym problemem, jego korzenie sięgają wielu pokoleń i co najmniej dwóch wieków.

Kryzys klimatyczny i ekologiczny to złożony temat i wynik wielu powiązanych ze sobą czynników historycznych, społecznych, ekonomicznych i politycznych. Chociaż czasami może się wydawać bardzo współczesnym problemem, jego korzenie sięgają wielu pokoleń i co najmniej dwóch wieków.

Niniejsza broszura stanowi wprowadzenie do niektórych z najważniejszych tematów związanych z kryzysem klimatycznym i ekologicznym. Aby stworzyć te materiały, zebrano komisję ekspertów i ekspertek, którzy wnieśli swoją wiedzę i mądrość. Szczegóły dotyczące procesu redagowania tej broszury informacyjnej są dostępne na stronie internetowej Global Assembly .

Niniejsza broszura stanowi wprowadzenie do niektórych z najważniejszych tematów związanych z kryzysem klimatycznym i ekologicznym. Aby stworzyć te materiały, zebrano komisję ekspertów i ekspertek, którzy wnieśli swoją wiedzę i mądrość. Szczegóły dotyczące procesu redagowania tej broszury informacyjnej są dostępne na stronie internetowej Global Assembly <ref>https://www.globalassembly.org/</ref>.

Jest wiele punktów widzenia jeśli chodzi o kryzys klimatyczny i ekologiczny, a my zrobiliśmy wszystko, co w naszej mocy, aby przedstawić obraz dominujących tematów, faktów i liczb w sposób zwięzły i czytelny.

Jest wiele punktów widzenia jeśli chodzi o kryzys klimatyczny i ekologiczny, a my zrobiliśmy wszystko, co w naszej mocy, aby przedstawić obraz dominujących tematów, faktów i liczb w sposób zwięzły i czytelny.

Nie ma presji, aby przeczytać to wszystko za jednym razem. Ma to służyć jako przewodnik czy instrukcja i mamy nadzieję, że będą przydatne podczas Twojego zaangażowania w Global Assembly, aby wspólnie wesprzeć naukę i rozważania na temat kryzysu klimatycznego i ekologicznego.

Nie ma presji, aby przeczytać to wszystko za jednym razem. Ma to służyć jako przewodnik czy instrukcja i mamy nadzieję, że będą przydatne podczas Twojego zaangażowania w Global Assembly, aby wspólnie wesprzeć naukę i rozważania na temat kryzysu klimatycznego i ekologicznego.

Aby uzupełnić tę broszurę informacyjną, na wspomnianej stronie internetowej Global Assembly będą dostępne również inne zasoby, takie jak: filmy, animowane prezentacje, kreacje artystyczne i świadectwa przeżytych doświadczeń. Kontekstualizacja tej broszury informacyjnej, rozumiana jako zalecenie co do sposobu czytania i interpretowania, a także jej tłumaczenie na kilka języków będą dostępne na wiki Global Assembly .

Aby uzupełnić tę broszurę informacyjną, na wspomnianej stronie internetowej Global Assembly będą dostępne również inne zasoby, takie jak: filmy, animowane prezentacje, kreacje artystyczne i świadectwa przeżytych doświadczeń. Kontekstualizacja tej broszury informacyjnej, rozumiana jako zalecenie co do sposobu czytania i interpretowania, a także jej tłumaczenie na kilka języków będą dostępne na wiki Global Assembly <ref>[[Main Page]]</ref>.

Bardziej szczegółowe znaczenie słów wyróżnionych pogrubieniem można znaleźć w sekcji Słowniczek na końcu tej broszury. W niniejszej broszurze temperatura jest podawana w stopniach Celsjusza (°C). Proszę zajrzeć do wspomnianego słowniczka w celu sprawdzenia przelicznika na stopnie Fahrenheita (°F).

Bardziej szczegółowe znaczenie słów wyróżnionych pogrubieniem można znaleźć w sekcji Słowniczek na końcu tej broszury. W niniejszej broszurze temperatura jest podawana w stopniach Celsjusza (°C). Proszę zajrzeć do wspomnianego słowniczka w celu sprawdzenia przelicznika na stopnie Fahrenheita (°F).

Przyczyny tego kryzysu klimatycznego i ekologicznego są zakorzenione w historii i mogą być powiązane ze światopoglądami, które ukształtowały sposób funkcjonowania wielu społeczeństw. Ludzie są uzależnieni od natury, są i jej częścią i potrzebują jej do przetrwania.

Przyczyny tego kryzysu klimatycznego i ekologicznego są zakorzenione w historii i mogą być powiązane ze światopoglądami, które ukształtowały sposób funkcjonowania wielu społeczeństw. Ludzie są uzależnieni od natury, są i jej częścią i potrzebują jej do przetrwania.

Zmiana klimatu, utrata bioróżnorodności, degradacja gleby oraz zanieczyszczenie powietrza i wody są ze sobą ściśle powiązane. Jakość życia ludzi żyjących we wszystkich częściach planety oraz perspektywy dla obecnych i przyszłych pokoleń zależą od działań podejmowanych dzisiaj w celu rozwiązania tych problemów. Przejście na systemy energii odnawialnej, ochrona i odtwarzanie ekosystemów oraz znalezienie nowych, lepszych sposobów na kontakt z naturą będą niezwykle ważnymi krokami w nadchodzących latach. Niedawne badanie wykazało, że większość ludzi we wszystkich regionach świata popiera działania przeciwko zmianom klimatu, mimo że pandemia COVID-19 nadal wpływa na nasze codzienne życie.  

Zmiana klimatu, utrata bioróżnorodności, degradacja gleby oraz zanieczyszczenie powietrza i wody są ze sobą ściśle powiązane. Jakość życia ludzi żyjących we wszystkich częściach planety oraz perspektywy dla obecnych i przyszłych pokoleń zależą od działań podejmowanych dzisiaj w celu rozwiązania tych problemów. Przejście na systemy energii odnawialnej, ochrona i odtwarzanie ekosystemów oraz znalezienie nowych, lepszych sposobów na kontakt z naturą będą niezwykle ważnymi krokami w nadchodzących latach. Niedawne badanie <ref>[https://www.undp.org/publications/peoples-climate-vote UNDP Peoples’ Climate Vote] / Badanie opinii Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju</ref> wykazało, że większość ludzi we wszystkich regionach świata popiera działania przeciwko zmianom klimatu, mimo że pandemia COVID-19 nadal wpływa na nasze codzienne życie.  

=== Kluczowe punkty ===

=== Kluczowe punkty ===

* Działalność człowieka, taka jak spalanie paliw kopalnych, powoduje wzrost temperatury na świecie. Rosnące globalne temperatury wpływają na nasz klimat i powtarzalne wzorce pogodowe w sposób nieodwracalny – ale niektórych z najgorszych przyszłych konsekwencji można uniknąć w zależności od działań podjętych dzisiaj.

* Działalność człowieka, taka jak spalanie paliw kopalnych, powoduje wzrost temperatury na świecie. Rosnące globalne temperatury wpływają na nasz klimat i powtarzalne wzorce pogodowe w sposób nieodwracalny <ref>[https://www.ipcc.ch/2021/08/09/ar6-wg1-20210809-pr/ IPCC] / Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu</ref> – ale niektórych z najgorszych przyszłych konsekwencji można uniknąć w zależności od działań podjętych dzisiaj.

* W wyniku zanieczyszczenia powietrza i wody, zmian klimatycznych, niszczenia siedlisk przyrodniczych i eksploatacji aż milion gatunków roślin i zwierząt jest obecnie zagrożonych wyginięciem .

* W wyniku zanieczyszczenia powietrza i wody, zmian klimatycznych, niszczenia siedlisk przyrodniczych i eksploatacji aż milion gatunków roślin i zwierząt jest obecnie zagrożonych wyginięciem <ref>[https://www.un.org/sustainabledevelopment/blog/2019/05/nature-decline-unprecedented-report/ UN Report: Nature’s Dangerous Decline ‘Unprecedented’; Species Extinction Rates ‘Accelerating’] / Raport ONZ nt. gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem</ref>.

* Zmiana klimatu i utrata bioróżnorodności zagrażają bezpieczeństwu żywnościowemu i wodnemu oraz zdrowiu ludzi.

* Zmiana klimatu i utrata bioróżnorodności zagrażają bezpieczeństwu żywnościowemu i wodnemu oraz zdrowiu ludzi.

Zmiany klimatyczne są w większości napędzane nadmiarem gazów cieplarnianych w naszej atmosferze. Dwutlenek węgla (CO2), najważniejszy gaz cieplarniany wytwarzany przez człowieka, jest produkowany, gdy ludzie spalają paliwa kopalne w celach energetycznych i transportowych oraz gdy niszczone są lasy. W trakcie ostatnich dwóch stuleci spowodowało to ocieplenie planety o 1,2 stopnia Celsjusza (°C), czyli 2,16 stopnia Fahrenheita (°F). Naukowcy odkryli, że globalne ocieplenie o 2°C (3,6°F) zostanie przekroczone w XXI wieku, chyba że w nadchodzących dziesięcioleciach nastąpi znaczące ograniczenie emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych. Choć wydaje się, że to niewiele, oznaczałoby to utratę życia i środków do życia przez kilkaset milionów ludzi .

Zmiany klimatyczne są w większości napędzane nadmiarem gazów cieplarnianych w naszej atmosferze. Dwutlenek węgla (CO2), najważniejszy gaz cieplarniany wytwarzany przez człowieka, jest produkowany, gdy ludzie spalają paliwa kopalne w celach energetycznych i transportowych oraz gdy niszczone są lasy. W trakcie ostatnich dwóch stuleci spowodowało to ocieplenie planety o 1,2 stopnia Celsjusza (°C), czyli 2,16 stopnia Fahrenheita (°F). Naukowcy odkryli, że globalne ocieplenie o 2°C (3,6°F) zostanie przekroczone w XXI wieku, chyba że w nadchodzących dziesięcioleciach nastąpi znaczące ograniczenie emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych. Choć wydaje się, że to niewiele, oznaczałoby to utratę życia i środków do życia przez kilkaset milionów ludzi <ref>https://www.wri.org/insights/climate-change-could-force-100-million-people-poverty-2030-4-ways-we-can-step-adaptation</ref>.

Rosnące temperatury oznaczają, że Ziemia doświadcza obecnie częstszych i bardziej intensywnych fal upałów, pożarów lasów i klęsk nieurodzaju. Oznacza to również duże zmiany w opadach, w niektórych miejscach jest ich znacznie więcej, a w innych mniej, co prowadzi do susz i powodzi.

Rosnące temperatury oznaczają, że Ziemia doświadcza obecnie częstszych i bardziej intensywnych fal upałów, pożarów lasów i klęsk nieurodzaju. Oznacza to również duże zmiany w opadach, w niektórych miejscach jest ich znacznie więcej, a w innych mniej, co prowadzi do susz i powodzi.

Działalność człowieka na Ziemi ma niszczący wpływ na rośliny, zwierzęta, grzyby i mikroorganizmy. W wyniku zanieczyszczenia wody i powietrza, zmian klimatycznych, niszczenia siedlisk przyrodniczych i eksploatacji nawet milion z ośmiu milionów gatunków roślin i zwierząt na Ziemi jest obecnie zagrożonych wyginięciem .

Działalność człowieka na Ziemi ma niszczący wpływ na rośliny, zwierzęta, grzyby i mikroorganizmy. W wyniku zanieczyszczenia wody i powietrza, zmian klimatycznych, niszczenia siedlisk przyrodniczych i eksploatacji nawet milion z ośmiu milionów gatunków roślin i zwierząt na Ziemi jest obecnie zagrożonych wyginięciem <ref>https://www.wri.org/insights/climate-change-could-force-100-million-people-poverty-2030-4-ways-we-can-step-adaptation</ref>.

Brak różnorodności gatunkowej osłabia ekosystemy, czyniąc je bardziej podatnymi na choroby i ekstremalne warunki pogodowe oraz mniej zdolnymi do zaspokojenia potrzeb ludzi i osiągnięcia przez nich dobrostanu.  

Brak różnorodności gatunkowej osłabia ekosystemy, czyniąc je bardziej podatnymi na choroby i ekstremalne warunki pogodowe oraz mniej zdolnymi do zaspokojenia potrzeb ludzi i osiągnięcia przez nich dobrostanu.  

* W 2015 roku światowi przywódcy spotkali się w Paryżu i uzgodnili ograniczenie globalnego ocieplenia do znacznie poniżej 2°C, najlepiej do 1,5°C.

* W 2015 roku światowi przywódcy spotkali się w Paryżu i uzgodnili ograniczenie globalnego ocieplenia do znacznie poniżej 2°C, najlepiej do 1,5°C.

* Według Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) ocieplenie o 1,5°C prawdopodobnie zostanie osiągnięte do 2040 r. Jednak wzrost o 2°C nadal bardzo mocno zależy od poziomu emisji CO2 wytworzonych w ciągu następnych kilku dekad.

* Według Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) ocieplenie o 1,5°C prawdopodobnie zostanie osiągnięte do 2040 r. Jednak wzrost o 2°C nadal bardzo mocno zależy od poziomu emisji CO2 wytworzonych w ciągu następnych kilku dekad.

* Jeśli wszystkie obecne zobowiązania państw na całym świecie (tzw. „wkłady ustalone na poziomie krajowym”) dotyczące redukcji emisji gazów cieplarnianych zostaną zrealizowane – a nie wiemy jeszcze, czy tak się stanie – prawdopodobnie spowoduje to globalne ocieplenie o co najmniej 3°C (5,4°F), pomimo celu Porozumienia Paryskiego z 2015 r. dotyczącego ograniczenia ocieplenia do znacznie poniżej 2°C.

* Jeśli wszystkie obecne zobowiązania państw na całym świecie (tzw. „wkłady ustalone na poziomie krajowym”) dotyczące redukcji emisji gazów cieplarnianych zostaną zrealizowane – a nie wiemy jeszcze, czy tak się stanie – prawdopodobnie spowoduje to globalne ocieplenie <ref>https://media.nature.com/original/magazine-assets/d41586-019-03595-0/d41586-019-03595-0.pdf?fbclid=IwAR0iOMQsTuaP8XU76CnmIcqyKzXcJQEHvkKSyYhCDCurIWecbtKaVfXUbPE</ref> o co najmniej 3°C (5,4°F), pomimo celu Porozumienia Paryskiego z 2015 r. dotyczącego ograniczenia ocieplenia do znacznie poniżej 2°C.

* Wiele zobowiązań wynikających z Porozumienia Paryskiego przez kraje biedniejsze może nie zostać zrealizowanych, ponieważ są one uzależnione od wsparcia finansowego z zagranicy. Dotychczasowe wsparcie międzynarodowe można określić jako znikome.

* Wiele zobowiązań wynikających z Porozumienia Paryskiego przez kraje biedniejsze może nie zostać zrealizowanych, ponieważ są one uzależnione od wsparcia finansowego z zagranicy. Dotychczasowe wsparcie międzynarodowe można określić jako znikome.

Oczekuje się, że kraje będą zwiększać swoje zaangażowanie co pięć lat. Od Porozumienia Paryskiego osiągnięto już pewien postęp. Jednak sprawy nie postępują wystarczająco szybko, aby ograniczyć ocieplenie do 1,5°C. W obecnym tempie ocieplenie osiągnie 1,5°C do 2040 r. lub wcześniej, a następnie będzie się zwiększać, jeśli nie zostaną podjęte dodatkowe działania już teraz.

Oczekuje się, że kraje będą zwiększać swoje zaangażowanie co pięć lat. Od Porozumienia Paryskiego osiągnięto już pewien postęp. Jednak sprawy nie postępują wystarczająco szybko, aby ograniczyć ocieplenie do 1,5°C. W obecnym tempie ocieplenie osiągnie 1,5°C do 2040 r. lub wcześniej, a następnie będzie się zwiększać, jeśli nie zostaną podjęte dodatkowe działania już teraz.

* Prawie dwie trzecie (64%) ludzi w 50 krajach na całym świecie uważa, że zmiany klimatyczne to globalna sytuacja nadzwyczajna .

* Prawie dwie trzecie (64%) ludzi w 50 krajach na całym świecie uważa, że zmiany klimatyczne to globalna sytuacja nadzwyczajna <ref>https://www.undp.org/publications/peoples-climate-vote</ref> .

* Aby utrzymać cel ograniczenia ocieplenia do 1,5°C w zasięgu ręki, lata 2020-2029 muszą być dekadą znacznej redukcji emisji na całym świecie.

* Aby utrzymać cel ograniczenia ocieplenia do 1,5°C w zasięgu ręki, lata 2020-2029 muszą być dekadą znacznej redukcji emisji na całym świecie.

* Światowi przywódcy spotkają się w Glasgow jeszcze w tym roku, aby porozmawiać o tym, co zrobić z kryzysem klimatycznym, i w Chinach, aby porozmawiać o kryzysie ekologicznym. Ważne jest, aby rządy zaczęły rozpoznawać interakcje między tymi dwoma kryzysami i wzajemnie opracowywać kompatybilne cele, zadania i działania.

* Światowi przywódcy spotkają się w Glasgow jeszcze w tym roku, aby porozmawiać o tym, co zrobić z kryzysem klimatycznym, i w Chinach, aby porozmawiać o kryzysie ekologicznym. Ważne jest, aby rządy zaczęły rozpoznawać interakcje między tymi dwoma kryzysami i wzajemnie opracowywać kompatybilne cele, zadania i działania.

Jednym ze sposobów na zobrazowanie związku pomiędzy gazami cieplarnianymi i temperaturą jest wyobrażenie sobie małego, zamkniętego pokoju w bardzo upalny dzień. Palące słońce grzeje w dach, ale w pomieszczeniu nie ma okien ani drzwi, przez które uciekałoby ciepłe powietrze. Ponieważ nie ma ono dokąd pójść, w pomieszczeniu gromadzi się ciepło. Podobnie dzieje się, gdy w atmosferze jest zbyt wiele gazów cieplarnianych, które nie mają gdzie się przedostać, powstaje wówczas nadmiar ciepła.

Jednym ze sposobów na zobrazowanie związku pomiędzy gazami cieplarnianymi i temperaturą jest wyobrażenie sobie małego, zamkniętego pokoju w bardzo upalny dzień. Palące słońce grzeje w dach, ale w pomieszczeniu nie ma okien ani drzwi, przez które uciekałoby ciepłe powietrze. Ponieważ nie ma ono dokąd pójść, w pomieszczeniu gromadzi się ciepło. Podobnie dzieje się, gdy w atmosferze jest zbyt wiele gazów cieplarnianych, które nie mają gdzie się przedostać, powstaje wówczas nadmiar ciepła.

Głównym gazem cieplarnianym emitowanym przez człowieka jest dwutlenek węgla (CO2). Działalność człowieka doprowadziła również do degradacji lub zniszczenia wielu części przyrody, które usuwają go z atmosfery, takich jak lasy i gleba. Odkąd ludzie w krajach wysoko rozwiniętych zaczęli spalać paliwa kopalne około 200 lat temu, globalne temperatury wzrosły o 1,2 stopnia Celsjusza (°C) tj. 2,16°F . Choć brzmi to jak niezbyt wiele, ostatnie 20 lat było najcieplejszym wieloletnim okresem od ponad 100 000 lat .

Głównym gazem cieplarnianym emitowanym przez człowieka jest dwutlenek węgla (CO2). Działalność człowieka doprowadziła również do degradacji lub zniszczenia wielu części przyrody, które usuwają go z atmosfery, takich jak lasy i gleba. Odkąd ludzie w krajach wysoko rozwiniętych zaczęli spalać paliwa kopalne około 200 lat temu, globalne temperatury wzrosły o 1,2 stopnia Celsjusza (°C) tj. 2,16°F<ref>https://www.ipcc.ch/sr15/chapter/spm/</ref> . Choć brzmi to jak niezbyt wiele, ostatnie 20 lat było najcieplejszym wieloletnim okresem od ponad 100 000 lat <ref>https://www.ipcc.ch/2021/08/09/ar6-wg1-20210809-pr/</ref>.

Ta pozornie niewielka różnica temperatur (1,2°C lub 2,16°F) już teraz ma daleko idący wpływ na życie wielu osób. Rosnące temperatury oznaczają, że Ziemia doświadcza obecnie częstszych i bardziej intensywnych fal upałów, pożarów lasów i klęsk nieurodzaju. Oznacza to również duże zmiany w opadach deszczu, w niektórych miejscach jest go znacznie więcej, a w innych mniej , a to prowadzi do susz i powodzi.

Ta pozornie niewielka różnica temperatur (1,2°C lub 2,16°F) już teraz ma daleko idący wpływ na życie wielu osób. Rosnące temperatury oznaczają, że Ziemia doświadcza obecnie częstszych i bardziej intensywnych fal upałów, pożarów lasów i klęsk nieurodzaju. Oznacza to również duże zmiany w opadach deszczu, w niektórych miejscach jest go znacznie więcej, a w innych mniej <ref>https://www.ipcc.ch/2021/08/09/ar6-wg1-20210809-pr/</ref>, a to prowadzi do susz i powodzi.

Powodzie, susze, fale upałów i huragany również miały miejsce przed zmianą klimatu, ale eksperci i ekspertki w dziedzinie klimatu mówią nam, że zmiany klimatu zwiększają prawdopodobieństwo i intensywność tego rodzaju „ekstremalnych warunków pogodowych”, narażając miliony ludzi na utratę domów, śmierć czy obrażenia bądź brak wystarczającej ilości jedzenia lub czystej wody zdatnej do picia.  

Powodzie, susze, fale upałów i huragany również miały miejsce przed zmianą klimatu, ale eksperci i ekspertki w dziedzinie klimatu mówią nam, że zmiany klimatu zwiększają prawdopodobieństwo i intensywność tego rodzaju „ekstremalnych warunków pogodowych”, narażając miliony ludzi na utratę domów, śmierć czy obrażenia bądź brak wystarczającej ilości jedzenia lub czystej wody zdatnej do picia.  

''Jaki wpływ ma działalność człowieka na inne gatunki, z którymi dzielimy naszą planetę? W tej sekcji przyjrzymy się, dlaczego bioróżnorodność jest tak ważna dla zdrowia i dobrego życia, a także poruszymy rolę rdzennej ludności na całym świecie.''

''Jaki wpływ ma działalność człowieka na inne gatunki, z którymi dzielimy naszą planetę? W tej sekcji przyjrzymy się, dlaczego bioróżnorodność jest tak ważna dla zdrowia i dobrego życia, a także poruszymy rolę rdzennej ludności na całym świecie.''

Ludzie są częścią sieci życia, która jest znacznie większa niż sam nasz gatunek. Zdrowie ludzkie jest ściśle powiązane ze zdrowiem zwierząt, roślin i wspólnego środowiska. W wyniku tego jak ludzie – szczególnie ludzie w najbogatszych krajach świata – wchodzą w interakcje z naturą, miliony gatunków zwierząt i roślin wyginą na zawsze. Tempo wymierania jest dziś znacznie szybsze w porównaniu z resztą historii Ziemi .  

Ludzie są częścią sieci życia, która jest znacznie większa niż sam nasz gatunek. Zdrowie ludzkie jest ściśle powiązane ze zdrowiem zwierząt, roślin i wspólnego środowiska. W wyniku tego jak ludzie – szczególnie ludzie w najbogatszych krajach świata – wchodzą w interakcje z naturą, miliony gatunków zwierząt i roślin wyginą na zawsze. Tempo wymierania jest dziś znacznie szybsze w porównaniu z resztą historii Ziemi <ref>https://wedocs.unep.org/xmlui/bitstream/handle/20.500.11822/34949/MPN_ESEN.pdf</ref>.  

Bioróżnorodność odnosi się do wszystkich odmian życia, które można znaleźć na Ziemi, takich jak rośliny, zwierzęta, grzyby i mikroorganizmy. Każdy pojedynczy gatunek ma do odegrania określoną rolę w zdrowiu ekosystemu. Jednak w wyniku zanieczyszczenia, zmian klimatycznych, obcych gatunków inwazyjnych, niszczenia siedlisk przyrodniczych i eksploatacji (takiej jak przełowienie ryb) aż 1 milion z szacowanych na 8 milionów gatunków roślin i zwierząt na świecie jest zagrożonych wyginięciem.  

Bioróżnorodność odnosi się do wszystkich odmian życia, które można znaleźć na Ziemi, takich jak rośliny, zwierzęta, grzyby i mikroorganizmy. Każdy pojedynczy gatunek ma do odegrania określoną rolę w zdrowiu ekosystemu. Jednak w wyniku zanieczyszczenia, zmian klimatycznych, obcych gatunków inwazyjnych, niszczenia siedlisk przyrodniczych i eksploatacji (takiej jak przełowienie ryb) aż 1 milion z szacowanych na 8 milionów gatunków roślin i zwierząt na świecie jest zagrożonych wyginięciem.  

Przyczyn tego jest wiele. Lasy na całym świecie są domem dla większości różnych gatunków drzew, ptaków i zwierząt żyjących na świecie, ale co roku ogromne połacie lasu są niszczone, gdyż ziemia jest przekształcana, aby ludzie mogli ją wykorzystać do rolnictwa lub swoich innych działań .  

Przyczyn tego jest wiele. Lasy na całym świecie są domem dla większości różnych gatunków drzew, ptaków i zwierząt żyjących na świecie, ale co roku ogromne połacie lasu są niszczone, gdyż ziemia jest przekształcana, aby ludzie mogli ją wykorzystać do rolnictwa lub swoich innych działań <ref>https://www.unep.org/news-and-stories/press-release/un-report-worlds-forests-continue-shrink-urgent-action-needed</ref>.  

System produkcji żywności i rolnictwo są jednymi z największych motorów utraty różnorodności biologicznej, a samo rolnictwo jest zidentyfikowanym zagrożeniem dla 24.000 gatunków zagrożonych wyginięciem . Obecnie całe światowe zaopatrzenie w żywność zależy od zaledwie kilku gatunków roślin . W ostatnich stuleciach koncentrowano się na produkcji coraz większej ilości żywności po coraz niższych kosztach. Ta intensywna produkcja rolna odbywa się kosztem gleby i ekosystemów Ziemi, przez co z czasem gleba staje się coraz to mniej żyzna .  

System produkcji żywności i rolnictwo są jednymi z największych motorów utraty różnorodności biologicznej, a samo rolnictwo jest zidentyfikowanym zagrożeniem dla 24.000 gatunków zagrożonych wyginięciem<ref>https://www.unep.org/news-and-stories/press-release/our-global-food-system-primary-driver-biodiversity-loss</ref> . Obecnie całe światowe zaopatrzenie w żywność zależy od zaledwie kilku gatunków roślin<ref>https://www.bfn.de/en/activities/agriculture/agricultural-biodiversity.html</ref> . W ostatnich stuleciach koncentrowano się na produkcji coraz większej ilości żywności po coraz niższych kosztach. Ta intensywna produkcja rolna odbywa się kosztem gleby i ekosystemów Ziemi, przez co z czasem gleba staje się coraz to mniej żyzna <ref>https://www.chathamhouse.org/2021/02/food-system-impacts-biodiversity-loss</ref>.  

Obecna produkcja żywności w dużym stopniu zależy od nawozów, pestycydów, energii, ziemi i wody oraz od niezrównoważonych praktyk, takich jak monokultura (intensywna uprawa tylko jednego gatunku roślin) i „ciężka” uprawa (zaburzenie struktury gleby narzędziami i maszynami). Zniszczyło to domy wielu ptaków, ssaków, owadów i innych organizmów, zagrażając lub niszcząc ich miejsca rozrodu, żerowania i gniazdowania oraz wypierając wiele rodzimych gatunków roślin .

Obecna produkcja żywności w dużym stopniu zależy od nawozów, pestycydów, energii, ziemi i wody oraz od niezrównoważonych praktyk, takich jak monokultura (intensywna uprawa tylko jednego gatunku roślin) i „ciężka” uprawa (zaburzenie struktury gleby narzędziami i maszynami). Zniszczyło to domy wielu ptaków, ssaków, owadów i innych organizmów, zagrażając lub niszcząc ich miejsca rozrodu, żerowania i gniazdowania oraz wypierając wiele rodzimych gatunków roślin <ref>https://www.chathamhouse.org/2021/02/food-system-impacts-biodiversity-loss</ref>.

Brak różnorodności osłabia ekosystemy i czyni je bardziej podatnymi na choroby i ekstremalne warunki pogodowe, a także mniej zdolne do zaspokojenia potrzeb i zapewnienia dobrostanu ludzi . Wiele ważnych leków stosowanych w leczeniu chorób, takich jak rak, jest naturalnych lub są syntetycznymi produktami inspirowanymi organizmami znalezionymi w naturze .  

Brak różnorodności osłabia ekosystemy i czyni je bardziej podatnymi na choroby i ekstremalne warunki pogodowe, a także mniej zdolne do zaspokojenia potrzeb i zapewnienia dobrostanu ludzi <ref>https://wedocs.unep.org/xmlui/bitstream/handle/20.500.11822/34949/MPN_ESEN.pdf</ref>. Wiele ważnych leków stosowanych w leczeniu chorób, takich jak rak, jest naturalnych lub są syntetycznymi produktami inspirowanymi organizmami znalezionymi w naturze<ref>https://wedocs.unep.org/xmlui/bitstream/handle/20.500.11822/34949/MPN_ESEN.pdf</ref> .  

Światowa populacja rośnie z roku na rok, co oznacza, że coraz więcej ludzi będzie polegać na ekosystemach, aby zaspokajać swoje podstawowe potrzeby. Przewiduje się, że w nadchodzących dziesięcioleciach utrata różnorodności biologicznej przyspieszy, o ile nie zostaną podjęte pilne działania w celu powstrzymania i odwrócenia degradacji ekosystemów oraz ograniczenia zmian klimatycznych. Dlatego określa się to mianem kryzysu.

Światowa populacja rośnie z roku na rok, co oznacza, że coraz więcej ludzi będzie polegać na ekosystemach, aby zaspokajać swoje podstawowe potrzeby. Przewiduje się, że w nadchodzących dziesięcioleciach utrata różnorodności biologicznej przyspieszy, o ile nie zostaną podjęte pilne działania w celu powstrzymania i odwrócenia degradacji ekosystemów oraz ograniczenia zmian klimatycznych. Dlatego określa się to mianem kryzysu.

==== Rola rdzennych mieszkańców w zachowywaniu bioróżnorodności ====

==== Rola rdzennych mieszkańców w zachowywaniu bioróżnorodności ====

Uśredniając, te tendencje utraty bioróżnorodności były mniej dotkliwe lub udało się ich całkowicie uniknąć na obszarach posiadanych lub zarządzanych przez rdzenną ludność i społeczności lokalne .

Uśredniając, te tendencje utraty bioróżnorodności były mniej dotkliwe lub udało się ich całkowicie uniknąć na obszarach posiadanych lub zarządzanych przez rdzenną ludność i społeczności lokalne<ref>https://www.un.org/sustainabledevelopment/blog/2019/05/nature-decline-unprecedented-report/</ref> .

Szacuje się, że na całym świecie żyje ponad 370 milionów rdzennych mieszkańców w 70 różnych krajach. Ludność tubylcza, stanowiąca prawie 5 procent światowej populacji, chroni 80 procent bioróżnorodności lądowej . Odpowiedzialne życie w harmonii z naturą jest fundamentalną częścią podstawowych wartości ludów tubylczych, a wartości te bardzo często różnią się od wartości dominujących społeczeństw, w których żyją.

Szacuje się, że na całym świecie żyje ponad 370 milionów rdzennych mieszkańców w 70 różnych krajach. Ludność tubylcza, stanowiąca prawie 5 procent światowej populacji, chroni 80 procent bioróżnorodności lądowej<ref>https://theconversation.com/protecting-indigenous-cultures-is-crucial-for-saving-the-worlds-biodiversity-123716</ref> . Odpowiedzialne życie w harmonii z naturą jest fundamentalną częścią podstawowych wartości ludów tubylczych, a wartości te bardzo często różnią się od wartości dominujących społeczeństw, w których żyją.

Rozprzestrzenieni na całym świecie od Arktyki po Południowy Pacyfik, rdzenni mieszkańcy są potomkami – zgodnie z powszechną definicją – tych, którzy zamieszkiwali dany kraj lub region geograficzny w czasie, gdy przybyli ludzie o innych kulturach lub pochodzeniu etnicznym. Nowi przybysze później stali się dominującymi dzięki podbojom, okupacji, osiedlaniu się lub innym środkom wpływu .

Rozprzestrzenieni na całym świecie od Arktyki po Południowy Pacyfik, rdzenni mieszkańcy są potomkami – zgodnie z powszechną definicją – tych, którzy zamieszkiwali dany kraj lub region geograficzny w czasie, gdy przybyli ludzie o innych kulturach lub pochodzeniu etnicznym. Nowi przybysze później stali się dominującymi dzięki podbojom, okupacji, osiedlaniu się lub innym środkom wpływu<ref>https://www.un.org/esa/socdev/unpfii/documents/5session_factsheet1.pdf</ref> .

Jak wspomnieliśmy, ludność tubylcza, stanowiąca mniej niż 5 procent światowej populacji , chroni 80 procent bioróżnorodności lądowej . Na przykład w Cusco w Peru społeczność ludu Keczua przechowuje obecnie ponad 1.400 rodzimych odmian jednej z podstawowych upraw na świecie — ziemniaka . Bez pracy tej ludności nad ochroną gatunkowej różnorodności, wiele z tych odmian mogłoby wyginąć na zawsze.

Jak wspomnieliśmy, ludność tubylcza, stanowiąca mniej niż 5 procent światowej populacji<ref>https://www.worldbank.org/en/topic/indigenouspeoples</ref> , chroni 80 procent bioróżnorodności lądowej <ref>https://theconversation.com/protecting-indigenous-cultures-is-crucial-for-saving-the-worlds-biodiversity-123716</ref>. Na przykład w Cusco w Peru społeczność ludu Keczua przechowuje obecnie ponad 1.400 rodzimych odmian jednej z podstawowych upraw na świecie — ziemniaka <ref>https://pubs.iied.org/sites/default/files/pdfs/migrate/G03843.pdf</ref>. Bez pracy tej ludności nad ochroną gatunkowej różnorodności, wiele z tych odmian mogłoby wyginąć na zawsze.

Wciąż istnieje wiele gatunków roślin, zwierząt i owadów, które są nieudokumentowane lub niepoznane przez naukę. Większość tej różnorodności biologicznej występuje na tradycyjnych ziemiach przodków rdzennej ludności. Rdzennym kulturom udało się żyć w harmonii z naturą przez tysiąclecia i posiadają cenną wiedzę na temat ochrony i odtwarzania ekosystemów oraz pielęgnowania bioróżnorodności .  

Wciąż istnieje wiele gatunków roślin, zwierząt i owadów, które są nieudokumentowane lub niepoznane przez naukę. Większość tej różnorodności biologicznej występuje na tradycyjnych ziemiach przodków rdzennej ludności. Rdzennym kulturom udało się żyć w harmonii z naturą przez tysiąclecia i posiadają cenną wiedzę na temat ochrony i odtwarzania ekosystemów oraz pielęgnowania bioróżnorodności <ref>https://www.unep.org/news-and-stories/story/indigenous-rights-solution</ref>.  

Jednak na całym świecie społeczności rdzenne musiały opuścić swoje źródła utrzymania i ziemie przodków z powodu utraty tej ziemi na skutek projektów rozwojowych zakrojonych na dużą skalę, lub stać się uchodźcami klimatycznymi z powodu katastrof związanych ze zmianą klimatu . Na przykład na Alasce, w stanie USA o największej rdzennej populacji, podnoszący się poziom mórz i rosnące zjawisko pożarów wymusiły relokację niektórych z tych społeczności .

Jednak na całym świecie społeczności rdzenne musiały opuścić swoje źródła utrzymania i ziemie przodków z powodu utraty tej ziemi na skutek projektów rozwojowych zakrojonych na dużą skalę, lub stać się uchodźcami klimatycznymi z powodu katastrof związanych ze zmianą klimatu <ref>https://ipcca.info/</ref>. Na przykład na Alasce, w stanie USA o największej rdzennej populacji, podnoszący się poziom mórz i rosnące zjawisko pożarów wymusiły relokację niektórych z tych społeczności <ref>https://www.klimanavigator.eu/dossier/artikel/055467/index.php</ref>.

Ze względu na wielowiekową historię marginalizacji i kolonizacji, ludy tubylcze są prawie trzy razy bardziej narażone na życie w skrajnym ubóstwie niż ich nierdzenni odpowiednicy . Kryzys bioróżnorodności wiąże się również z przyszłością tych wyjątkowych i zróżnicowanych kultur, systemów wiedzy, języków i tożsamości.   

Ze względu na wielowiekową historię marginalizacji i kolonizacji, ludy tubylcze są prawie trzy razy bardziej narażone na życie w skrajnym ubóstwie niż ich nierdzenni odpowiednicy <ref>https://www.un.org/en/observances/indigenous-day</ref>. Kryzys bioróżnorodności wiąże się również z przyszłością tych wyjątkowych i zróżnicowanych kultur, systemów wiedzy, języków i tożsamości.   

== Dlaczego przeżywamy kryzys klimatyczny i ekologiczny? ==

== Dlaczego przeżywamy kryzys klimatyczny i ekologiczny? ==

Światopogląd jest trochę jak okulary, których używamy, aby zobaczyć otaczający nas świat. Reprezentuje on nasze podstawowe wartości i przekonania oraz kształtuje to, jak myślimy i czego oczekujemy od świata. Wpływają na niego nasze osobiste doświadczenia, przekonania i wartości przekazane nam przez nasze rodziny i nauczycieli oraz przekonania i wartości kultury, w której dorastaliśmy. Nasz światopogląd wpływa na to, jak widzimy i działamy w świecie.

Światopogląd jest trochę jak okulary, których używamy, aby zobaczyć otaczający nas świat. Reprezentuje on nasze podstawowe wartości i przekonania oraz kształtuje to, jak myślimy i czego oczekujemy od świata. Wpływają na niego nasze osobiste doświadczenia, przekonania i wartości przekazane nam przez nasze rodziny i nauczycieli oraz przekonania i wartości kultury, w której dorastaliśmy. Nasz światopogląd wpływa na to, jak widzimy i działamy w świecie.

Dzisiaj „wzrost gospodarczy” jest często używany jako wyznacznik postępu i wskaźnik poprawy standardów życia. Jednak idea wzrostu gospodarczego jest często połączona ze światopoglądem, że ludzie dominują i eksploatują przyrodę . Ten „światopogląd” znajduje się w sercu wielu krajów o wysokim stopniu zanieczyszczenia, a wielu wierzy, że ma swoje korzenie 400 lat temu, w okresie znanym jako rewolucja naukowa. Intelektualiści tamtych czasów pisali o tym, jak ludzkość przewyższa naturę , i jakie było prawo człowieka do dominacji nad naturą. Idee, które po raz pierwszy rozpowszechniły się w tym czasie, miały ogromny wpływ na następne stulecia i pomogły w kształtowaniu praw, technologii, sposobów życia, zwyczajów i kultur, które są nadal obecne w bogatych krajach. Wiele z tych sposobów życia zostało od tego czasu przekazanych lub narzuconych innym krajom na całym świecie.

Dzisiaj „wzrost gospodarczy” jest często używany jako wyznacznik postępu i wskaźnik poprawy standardów życia. Jednak idea wzrostu gospodarczego jest często połączona ze światopoglądem, że ludzie dominują i eksploatują przyrodę<ref>https://theconversation.com/humanity-and-nature-are-not-separate-we-must-see-them-as-one-to-fix-the-climate-crisis-122110</ref>. Ten „światopogląd” znajduje się w sercu wielu krajów o wysokim stopniu zanieczyszczenia, a wielu wierzy, że ma swoje korzenie 400 lat temu, w okresie znanym jako rewolucja naukowa. Intelektualiści tamtych czasów pisali o tym, jak ludzkość przewyższa naturę <ref>Descartes, R. (1637). ''Discourse on the Method''</ref> i jakie było prawo człowieka do dominacji nad naturą. Idee, które po raz pierwszy rozpowszechniły się w tym czasie, miały ogromny wpływ na następne stulecia i pomogły w kształtowaniu praw, technologii, sposobów życia, zwyczajów i kultur, które są nadal obecne w bogatych krajach. Wiele z tych sposobów życia zostało od tego czasu przekazanych lub narzuconych innym krajom na całym świecie.

Od czasu rewolucji przemysłowej postęp w nauce i technologii oddalił ludzi żyjących w bogatych krajach dalej od bezpośredniej zależności od natury. Miliony ludzi przeniosło się do miasta i rozpoczęło pracę w fabrykach, gdzie obsługiwali maszyny, zamiast robić rzeczy za pomocą narzędzi ręcznych i pracować na roli. W tym okresie nowe technologie, takie jak pociąg parowy, samochód i żarówka elektryczna, szybko zmieniły życie ludzi – podobnie jak telefony komórkowe, komputery osobiste i internet zmieniły życie dziś w porównaniu z tym, jak było 50 lat temu. Podczas gdy pewne zmiany technologiczne niewątpliwie przyniosły ludziom korzyści – na przykład poprzez ukształtowanie nowoczesnej medycyny – nowe technologie pozwoliły ludziom zdominować naturę i czerpać z niej w sposób, który wcześniej nie był możliwy.  

Od czasu rewolucji przemysłowej postęp w nauce i technologii oddalił ludzi żyjących w bogatych krajach dalej od bezpośredniej zależności od natury. Miliony ludzi przeniosło się do miasta i rozpoczęło pracę w fabrykach, gdzie obsługiwali maszyny, zamiast robić rzeczy za pomocą narzędzi ręcznych i pracować na roli. W tym okresie nowe technologie, takie jak pociąg parowy, samochód i żarówka elektryczna, szybko zmieniły życie ludzi – podobnie jak telefony komórkowe, komputery osobiste i internet zmieniły życie dziś w porównaniu z tym, jak było 50 lat temu. Podczas gdy pewne zmiany technologiczne niewątpliwie przyniosły ludziom korzyści – na przykład poprzez ukształtowanie nowoczesnej medycyny – nowe technologie pozwoliły ludziom zdominować naturę i czerpać z niej w sposób, który wcześniej nie był możliwy.