Community-Host
3
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
== Panimula ==
Ang Global Assembly ay isang pagtitipon ng mga tao mula sa buong mundo upang talakayin ang klima at krisis sa ekolohiya.
=== Ano ang citizens’ assembly? ===
Ang citizens’ assembly ay isang pangkat ng mga tao mula sa iba`t ibang antas ng pamumuhay, na nagsasama-sama upang mapag-usapan ang posibleng pagkilos, gumawa ng mga panukala sa mga pamahalaan at bumuo ng mga ideya upang mapalakas ang adhikain sa pagbabago. Ang mga miyembro ng pagpupulong ng isang citizens’ assembly ay kumakatawan sa isang maliit na bersyon ng lugar na pinag-uusapan tulad ng isang bansa o lungsod, o sa kasong ito ang mundo), batay sa pamantayan sa demograpiko tulad ng antas ng kasarian, edad, kita at edukasyon.
=== Ano ang Global Assembly? ===
Ang 2021 Global Assembly ay binubuo ng: isang daang (100) tao na binubuo ng mga lokal na Core Citizens' Assembly; mga lokal na Community Assemblies na maaaring bahagi ang sinuman saanman; na may mga gawaing pangkultura upang mahimok ang mas maraming tao.
Sa taong ito, magkakaroon ng dalawang pangunahing kumperensya ng United Nations ng mga pinuno ng mundo: ang Conference of the Parties on climate change (COP 26) at ang Biodiversity Conference (COP15). Bago ang negosasyong ito ng COP, pinagsasama-sama ng Core Assembly ang isang pangkat ng 100 katao, na kumakatawan sa isang snapshot ng populasyon ng planeta upang malaman ang tungkol sa klima at krisis sa ekolohiya, upang mapag-usapan at ibahagi ang kanilang mga pangunahing mensahe na ipapakita sa COP26 sa Glasgow ngayong Nobyembre 2021. Sa taong ito, tatalakayin ng Global Assembly ang sumusunod na katanungan: "Paano matutugunan ng sangkatauhan ang klima at krisis sa ekolohiya sa isang patas at mabisang paraan?"
=== Pagpapakilala sa learning materials ===
Ang information booklet na ito ay bahagi ng isang serye ng mga mapagkukunan na susuporta sa yugto ng pag-aaral at deliberasyon ng Global Assembly. Ang layunin ng mga materyales sa pag-aaral na ito ay upang magbigay ng impormasyon at data upang makabuo ka ng iyong sariling mga opinyon sa klima at krisis sa ekolohiya.
Hangad namin na ang dokumentong ito ay simula sa patuloy na paglatag ng pagtatanong na susundan mo para sa mga darating na taon; at hinihimok ka naming hamunin ang anumang mga nilalaman nito at dalhin ang mga katanungang iyon o konklusyon sa Global Assembly.
Ang krisis sa klima at ekolohiya ay isang komplikadong paksa at resulta ng maraming konektadong historikal, sosyal, ekonomikal, at politikal na mga kadahilanan. Kahit na ito ay mukhang napaka-modernong problema, umuugat ito sa maraming henerasyon na bumabalik ng dalawang siglo.
Itong booklet na ito ay isang introduksyon sa mga pinaka-importanteng tema sa krisis ng klima at ekolohiya. Para magawa ang mga materyales na ito, isang komite ng mga eksperto ay nagsama-sama upang magbigay kontribusyon mula sa kanilang kaalaman at karunungan. Ang mga detalye ng proseso sa paggawa ng booklet na ito ay makikita sa [https://globalassembly.org/ website ng Global Assembly].
Maraming mga pamamaraan para makita ang krisis ng klima at ekolohiya, at ginawa namin ang aming makakaya upang makapagbigay ng imahe sa mga pinaka-lutang na tema, katotohanan at pigura sa paraang maikli at madaling basahin.
Hindi niyo kailangan basahin ang booklet na ito sa isang upuan. Nilalayon nitong maging isang basehan at gabay, at umaasa kaming magiging kapaki-pakinabang ito sa inyong pakikipag-ugnayan sa Global Assembly, para suportahan kayo sa inyong pag-aaral at pakikipag-talakayan sa krisis ng klima at ekolohiya.
Kasama sa impormasyon sa booklet na ito, may mga karagdagang mapagkukunan ng impormasyon tulad ng bidyo, mga presentasyon, mga gawaing artistiko, at mga patotoo ng mga tao sa Global Assembly website. Ang pagsasa-konteksto ng booklet na ito at ang pagsasalin nito sa iba pang mga lenggwahe ay makikita sa [[Main Page|Global Assembly wiki]].
Ang mga karagdagang ibig sabihin ng mga salitang naka-bold ay makikita sa talaan ng nilalaman sa dulo ng booklet. Sa kabuuan ng booklet na ito, ibibigay ang temperatura gamit ang Celsius (°C). Pumunta na lang sa talaan ng nilalaman section para sa katumbas nito sa Fahrenheit (°F).
= Buod =
Ano ang magiging kalagayan ng mundo sa taong 2050?
Ang bawat bata na ipinanganak ngayon ay haharapin ang mga kahihinatnan ng pagbabago ng klima at pagkasira ng kalikasan na sanhi ng tao. Hindi na ito katanungan ng 'kung', kundi “kung gaano na kalaki”. Ang lawak ng kung gaano maaapektuhan ang mga taong nabubuhay ngayon at ang mga sumusunod na henerasyon ay nakasalalay sa kung ano ang gagawin natin ngayon. Bagaman ang pag-init at pagkawala ng samu’t saring buhay ay tanggap na nating mangyayari sa hinaharap, may oras pa upang limitahan ang karagdagang mga pagbabago sa klima at pagkawala ng samu’t saring buhay, at maiwasan ang pinakamasaklap na posibleng epekto ng klima at krisis sa ekolohiya.
Ang mga sanhi ng klima at krisis sa ekolohiya na ito ay nakaugat sa kasaysayan, at maaaring maiugnay sa mga pananaw sa mundo na humubog sa paraan ng pagpapatakbo ng maraming lipunan ngayon. Ang mga tao ay bahagi ng kalikasan at lubos na umaasa sa kalikasan upang mabuhay.
Ang pagbabago ng klima, pagkawala ng biodiversity, pagkasira ng lupa, at polusyon sa hangin at tubig ay magkakaugnay. Ang kalidad ng buhay ng mga taong naninirahan sa lahat ng bahagi ng mundo, at ang mga posibilidad para sa kasalukuyan at hinaharap na henerasyon ay nakasalalay sa aksyon na isinagawa ngayon upang matugunan ang mga isyung ito. Ang paglipat sa renewable energy system , ang pangangalaga at pagpapanumbalik ng mga ecosystem at paghanap ng bago at mas mahusay na paraan upang maging angko sa daloyng ugnayang pangkalikasan ay magiging napakahalagang mga hakbangin sa mga darating na taon. Sa isang kamakailang survey, natagpuan na ang karamihan ng mga tao sa lahat ng mga rehiyon ng mundo ay sumusuporta sa pagkilos sa pagbabago ng klima, kahit na ang COVID-19 pandemya ay patuloy na nakakaapekto sa pang-araw-araw na buhay<ref>https://www.undp.org/publications/peoples-climate-vote</ref>.
Pangunahing mga puntos:
* Ang mga gawain ng tao, tulad ng pagsunog ng mga fossil fuel, ay nagdudulot ng pagtaas ng temperatura o pag-init ng mundo. Ang pagtaas ng pandaigdigang temperatura ay nakakaapekto sa ating klima at pabago-bagong panahon na hindi na maibabalik<ref>https://www.ipcc.ch/2021/08/09/ar6-wg1-20210809-pr/</ref> - ngunit ang ilan sa mga pinakamalalang mangyayari sa hinaharap ay maaring maiwasan, nakabatay sa mga pagkilos na ginagawa sa kasalukuyan.
* Dahil sa polusyon, pagbabago ng klima, pagwasak ng tao sa kalikasan at pagsasamantala, isang milyong kaurian ng mga halaman at hayop na ang nanganganib na mawala ngayon.
* Ang pagbabago ng klima at pagkawala ng samu’t saring buhay ay nagdudulot ng banta sa siguridad ng pagkain, tubig at kalusugan ng tao.
Ang pagbabago ng klima ay kadalasang dulot ng dumarami at labis na greenhouse gas sa ating kapaligiran at kalawakan. Ang Carbon dioxide (CO2), ang pinakamahalgang human-produced greenhouse gas, na sinusunog ng tao ay ang fossil fuel para sa enerhiya at transportasyon, at kapag ang mga kagubatan ay patuloy na winawasak. Sa nagdaang dalawang siglo, naging sanhi ito ng pag-init ng planeta ng 1.2 degree Celsius (° C) o 2.16 degree Fahrenheit (° F). Natuklasan ng mga dalubhasa na ang pag-init ng mundo ng 2°C (3.6 ° F) ay malalampasan sa ika-21 siglo, maliban kung may mga makabuluhang pagbawas sa carbon dioxide at iba pang mga greenhouse gas emissions sa mga darating na dekada. Bagaman hindi ito mukhang malaki, nangangahulugan ito ng pagkawala ng buhay at kabuhayan ng ilang daang milyong katao<ref>https://www.wri.org/insights/climate-change-could-force-100-million-people-poverty-2030-4-ways-we-can-step-adaptation</ref>.
Ang pagtaas ng temperatura ay nangangahulugan na ang mundo ay nakakaranas na ng mas madalas at matinding heat waves, pagkasunog ng kagubatan at paghina ng ani. Nangangahulugan din ito ng paghaba ng tag-ulan at tag-init sa iba’t ibang bahagi ng mundo na humahantong sa tagtuyot at tagbaha.
Ang mga gawain ng tao sa mundo ay nagdudulot ng masamang epekto sa mga halaman, hayop, fungi at microorganism. Ang resulta ng polusyon, pagbabago ng klima, pagkawasak ng mga natural na tirahan at pagsasamantala ng tao sa kalikasan, sa ngayon ay isang milyon mula sa walong milyong mga species o kaurian ng mga halaman at hayop ng mundo ay nanganganib ng mawala<ref>https://www.un.org/sustainabledevelopment/blog/2019/05/nature-decline-unprecedented-report/</ref>.
Ang kakulangan sa diversity ng mga samu’t saring buhay ay nagdudulot ng paghina ng ekosistema, na nagiging sanhi ng pagkakasakit ng mga samu’t saring buhay dahil sa matinding panahon at nagiging dahilan ng kawalan ng kakayahang makapagbigay para sa mga pangangailangan ng tao.
* '''Ang pagkawala ng samut saring buhay ay hindi gaanong matindi sa lupa na pinamamahalaan ng mga katutubong pamayanan''' .
Karamihan sa samut saring buhay ng mundo ay umiiral sa tradisyunal at mga lupang ninuno ng mga katutubo. Ang mga katutubong kultura ay pinamamahalaan na naayon sa kalikasan sa loob ng libu-libong taon, at nagtataglay ng mahahalagang kaalaman para sa pagpapanumbalik ng mga ekosistema at paglinang ng samut-saring buhay. Gayunpaman, ang mahabang kasaysayan ng kolonisasyon at marginalisasyon ay nangangahulugang marami sa mga pamayanan na ito ang napilitang iwanan ang kanilang mga kabuhayan at mga lupang ninuno, o naging mga climate refugee dahil sa mga kalamidad na nauugnay sa pagbabago ng klima. At dahil dito,nanganganib din ang kanilang mga natatanging kultura, sistema ng kaalaman, wika at pagkakakilanlan.
* '''Hindi lahat ng mga bansa ay pantay pantay ang responsibilidad para sa pagbabago ng klima, ang mga mayamang bansa ay makasaysayang nakabuo ng mas maraming mga greenhouse gas.'''
Ang pagsunog ng fossil fuel ay nakaugnay sa pag-unlad ng ekonomiya. Bilang resulta nito, ang mga mayayamang bansa tulad ng Estados Unidos, United Kingdom, at mga bansa sa European Union ay ang sanhi ng pinakamalaking dami ng mga greenhouse gases sa paglipas ng panahon. Ngayon, habang lumalaki ang populasyon ng mundo at ang mga bansang tulad ng Tsina at India ay sumusunod sa parehong landas ng pag-unlad tulad ng mga mayayamang bansa, mas maraming tao ang umaasa sa pagsunog ng mga fossil fuel bawat taon.
* '''Maliban kung may agaran, mabilis at malakihang mga pagbawas sa mga greenhouse gas emissions, hindi namin malilimitahan ang pag-init sa mas mababa sa 2°C (3.6 ° F). Magkakaroon ito ng mga makabuluhan at negatibong epekto sa kabutihan ng tao.'''
Ang pamumuhay na may pagbabago ng klima ay nangangahulugang pamumuhay na walang katiyakan. Ang isa sa mga walang katiyakan na ito ay ang ideya ng isang 'tipping point'. Ang mga punto sa tipping point ng klima ay isang 'point of no return', kung saan ang pinagsama-samang epekto ng pagbabago ng klima ay magreresulta sa hindi na maibabalik na mga pinsala sa buong mundo, tulad ng mga domino. Kapag naabot na ang isang tipping point, isang serye ng mga kaganapan ang mati-trigger, na hahantong sa paglikha ng isang planeta na hindi maaaring tirhan ng maraming tao at iba pang mga anyo ng buhay. Hindi mahuhulaan ng agham ng may katiyakan kung maabot ang isang tipping point.
* '''Noong 2015, nagpulong ang mga pinuno ng mundo sa Paris at sumang-ayon na limitahan ang pag-init ng mundo sa mas mababa sa 2°C, o kung kakayanin ay 1.5 ° C.'''
* '''Ayon sa Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), ang 1.5°C na pag-init ay malamang na maaabot na sa 2040. Gayunpaman, ang target na 2°C ay nakasalalay pa rin sa antas ng emissions ng CO2 na ginawa sa susunod na ilang dekada.'''
* '''Kung ang lahat ng kasalukuyang mga pangako ng mga bansa sa buong mundo (ang tinaguriang 'nationally determined contributions') upang mabawasan ang mga greenhouse gas emissions ay matutugunan - at hindi pa natin alam kung gagawin nila - malamang na magresulta ito ng hindi bababa sa 3°C (5.4 ° F) ng global warming, sa kabila ng layunin ng 2015 Paris Agreement na limitahan ang pag-init hanggang sa mas mababa sa 2°C.'''<ref>[https://media.nature.com/original/magazine-assets/d41586-019-03595-0/d41586-019-03595-0.pdf?fbclid=IwAR0iOMQsTuaP8XU76CnmIcqyKzXcJQEHvkKSyYhCDCurIWecbtKaVfXUbPE Lenton. Climate Tipping Points too Risky to Bet Against]</ref>
* '''Marami sa mga pangako sa Kasunduan sa Paris ng mga mahihirap na bansa ay maaaring hindi maipatupad dahil umaasa sila sa suporta sa pananalapi mula sa ibang bansa. Sa ngayon maliit na suportang pang-internasyonal ang naibibigay.'''
Inaasahan na itataas ng mga bansa ang kanilang pangako tuwing limang taon. Mula noong Paris, nakamit ang ilang pag-unlad. Gayunpaman, ang mga bagay ay hindi gumagalaw nang sapat upang malimitahan ang pag-init sa 1.5°C. Sa kasalukuyang takbo, ang pag-init ay aabot sa 1.5 ° C pagdating ng 2040 o mas maaga, at magpapatuloy pang umakyat pagkatapos kung ang mga karagdagang pagkilos ay hindi ginagawa ngayon.
* '''Halos dalawang-katlo (64 porsyento) ng mga tao sa 50 mga bansa sa buong mundo ngayon ay naniniwala na ang pagbabago ng klima ay isang pandaigdigang emergency'''<ref>[https://www.undp.org/publications/peoples-climate-vote UNDP Peoples’ Climate Vote]</ref>'''.'''
* '''Upang mapanatili ang layunin ng paglilimita sa pag-init sa 1.5°C, ang dekada ng 2020 ay kailangang maging dekada ng makabuluhang pagbawas ng mga emisyon sa buong mundo.'''
Ang mga namumuno sa mundo ay magtatagpo sa Glasgow sa taong ito upang pag-usapan kung ano ang gagawin tungkol sa krisis sa klima, at sa Tsina upang pag-usapan ang krisis sa ekolohiya. Mahalaga na simulang kilalanin ng mga pamahalaan ang mga pakikipag-ugnayan sa pagitan ng dalawang krisis na ito, at bumuo ng magkatugmang mga layunin, target at pagkilos.
Ngayon na ang mga layunin ng Paris Agreement ay naitakda na, ang mga pag-uusap sa klima sa Glasgow ay dapat na tungkol sa paglikha ng isang mas detalyadong roadmap kung paano ito makakamtan. Ang ilang mahahalagang pagsasaalang-alang ay isasama kung paano sumasang-ayon sa mas mabisang mga pagbawas sa emisyon na nalalapit sa panahon. Halimbawa, ang paglipat mula sa mga fossil fuel, pagpapabuti ng paggamit ng enerhiya, paglilimita sa deforestation, at pag-convert ng net-zero pledges na maging aksyon.
= 1. Ano ang krisis sa klima? =
Sa seksyong ito, tutuklasin natin ang mga phenomena na kilala bilang "pagbabago ng klima". Ano yito? Ano ang sanhi nito? At bakit ito kagyat?
Ang pagbabago ng klima ay naiugnay sa pangmatagalang pag-init ng planeta. Nangyayari ito dahil ang malalaking halaga ng mga greenhouse gases ay napapakawalan sa himpapawid.
Ang atmosphere ay isang hindi nakikitang layer sa paikot ng Earth na naglalaman ng iba't ibang mga gas. Ang mga “greenhouse gas" ay isang tukoy na pangkat ng mga gas na maaaring magbago ng thermal balance ng himpapawid at magpainit sa Earth. Ang pangunahing greenhouse gas ay may kasamang carbon dioxide (ginawa ng nasusunog na mga fossil fuel at deforestation), methane at nitrous oxide (kapwa ginawa mula sa mga kasanayan sa enerhiya at agrikultura).
Ang isang paraan upang mailarawan ang ugnayan sa pagitan ng mga greenhouse gas at temperatura ay ang isipin ang isang maliit at nakapaloob na silid sa isang napakainit na araw. Ang nasusunog na araw ay bumubulusok sa bubong, ngunit sa loob ng silid ay walang mga bintana o pintuan upang makatakas ang init. Dahil wala itong mapuntahan, ang init ay bumubuo sa silid. Katulad nito, kapag maraming mga greenhouse gases sa atmosphere, nilikha ang labis na init.
Ang pangunahing greenhouse gas na ibinubuga ng mga tao ay ang carbon dioxide (CO2). Ang mga aktibidad ng tao ay nakaka-pinsala o sumira din sa maraming bahagi ng kalikasan na nag-aalis ng CO2 mula sa himpapawid, tulad ng mga kagubatan at lupa. Dahil ang mga tao sa mga mayayaman na bansa ay nagsimulang magsunog ng mga fossil fuel halos 200 taon na ang nakakalipas, ang temperatura sa ibabaw ng mundo ay tumaas ng 1.2°C (2.16 ° F). Bagaman hindi ito gaanong malaki pakinggan, ang huling 20 taon ay naging pinakamainit na panahon sa higit sa 100,000 taon.
Ang tila maliit na pagkakaiba-iba sa mga temperatura (1.2°C o 2.16°F) ay mayroon nang malalaking epekto sa buhay ng marami. Ang pagtaas ng temperatura ay nangangahulugang ang mga tao ngayon ay nakakaranas ng mas madalas at matinding heat wave, sunog sa kagubatan at pagkasira ng pananim. Nangangahulugan din ito ng malalaking pagbabago sa pag-ulan, na may higit na pag-ulan sa ilang mga lugar at mas kaunti sa iba, na humahantong sa pagkatuyot at pagbaha.
Ang mga pagbaha, tagtuyot, heatwaves at bagyo ay nangyayari na bago pa man ang pagbabago ng klima, ngunit sinabi sa atin ng agham na ang pagbabago ng klima ay nagpapalala ng mga ganitong uri ng matinding mga "kaganapan sa panahon", na naglalagay sa milyun-milyong mga tao sa lahat ng mga rehiyon sa mundo sa panganib na mawalan ng mga bahay, mapatay o masugatan o walang sapat na pagkain upang makakain o malinis na tubig na maiinom.
= 2. Ano ang krisis sa ekolohiya? =
Ano ang epekto ng mga aktibidad ng tao sa iba pang mga species na kasama natin sa ating planeta? Sa seksyong ito ay tiningnan natin kung bakit napakahalaga ng biodiversity para sa kalusugan ng tao at sa ating pagyabong, at ang papel na ginagampanan ng mga katutubong komunidad sa buong mundo.
Ang mga tao ay bahagi ng isang web ng buhay na mas malaki kaysa sa ating species lamang. Ang kalusugan ng tao ay kumplikadong nakaugnay sa kalusugan ng mga hayop, halaman at ng ating kapaligiran. Bilang resulta kung paano nakikipag-ugnay sa kalikasan ang mga tao - partikular na ang mga tao sa pinakamayamang bansa sa mundo - ang ilang mga species ng hayop at halaman ay nagin extinct. Ang bilis ng pagkalipol o extinction ay mas mabilis ngayon kumpara sa nanakaraang kasaysayan.
Ang biodiversity ay tumutukoy sa lahat ng mga pagkakaiba-iba ng buhay na matatagpuan sa Earth, tulad ng mga halaman, hayop, fungi at microorganism. Ang bawat indibidwal na species ay may isang tiyak na papel na ginagampanan sa kalusugan ng ecosystem. Gayunpaman, bilang isang resulta ng polusyon, pagbabago ng klima, pagsalakay ng mga alien species, pagkawasak ng natural na tirahan at pagsasamantala (tulad ng labis na pangingisda), isang milyon ng tinatayang walong milyong species ng mga halaman at hayop sa mundo ang nanganganib na maubos.
Maraming dahilan dito. Ang mga kagubatan sa buong mundo ay tahanan ng nakararami ng iba't ibang mga puno, ibon at hayop na species, ngunit bawat taon ay maraming mga bahagi ng kagubatan ang nawasak kapag ang lupa ay na-convert para magamit ng mga tao para sa agrikultura, o iba pang mga aktibidad.
Ang sistema ng pagkain / agrikultura ay isa sa pinakamalaking dahilan ng pagkawala ng biodiversity, kung saan ang agrikultura lamang ay nagiging banta sa 24,000 species sa peligro ng pagkalipol. Sa kasalukuyan ang buong tustusan ng pagkain sa buong mundo ay pangunahing nakasalalay sa napakakaunting mga species ng halaman. Sa huling mga siglo, nagkaroon ng pagtuon sa paggawa ng mas maraming pagkain sa mas mababang gastos. Ang masinsinang produksyong ito ng agrikultura ay nagdulot ng kapinsalaan sa lupa at mga ecosystem ng Earth, na unti-unting ginagawang hindi masagana ang lupa sa paglipas ng panahon.
Ang kasalukuyang produksyon ng pagkain ay nakasalalay nang labis sa mga pataba, pestisidyo, enerhiya, lupa at tubig, at sa mga unsustainable na kasanayan tulad ng monocropping (pagsasaka lamang ng isang ani) at mabigat na pagbubungkal (paggambala sa istraktura ng lupa gamit ang mga kagamitan at makinarya). Nawasak nito ang mga tahanan ng maraming mga ibon, mammal, insekto at iba pang mga organismo, nagbabanta o sinisira ang kanilang mga lugar ng pag-aanak, pagpapakain at mga pugad, at sinisiksik ang maraming katutubong species ng halaman.
Ang kakulangan ng pagkakaiba-iba ng mga species ay nagpapahina ng mga ecosystem at ginagawang silang mas mahina laban sa mga sakit at matinding panahon, at mas mababa ang kakayahang magbigay para sa mga pangangailangan at kabutihan ng mga tao. Maraming mahahalagang gamot sa mga sakit tulad ng cancer ay natural o mga produktong gawa ng tao na inspirasyon ng mga bagay na matatagpuan sa kalikasan.
Ang populasyon ng mundo ay dumarami taon taon, na nangangahulugang mas maraming tao ang umaasa sa mga ecosystem upang matugunan ang kanilang pangunahing mga pangangailangan. Ang pagkawala ng biodiversity ay inaasahang mapapabilis sa mga darating na dekada, maliban kung ang agarang aksyon ay gagawin upang ihinto at baligtarin ang pagkasira ng mga ecosystem at upang limitahan ang pagbabago ng klima. Ito ang dahilan kung bakit ito tinatawag na isang krisis.
Ang papel na ginagampanan ng mga katutubo sa pag-aalaga ng biodiversity
Sa karaniwan, ang mga kalakaran sa pagkawala ng biodiversity ay hindi gaanong matindi sa mga lugar na hawak o pinamamahalaan ng mga katutubong tao at mga lokal na pamayanan.
Tinatayang mayroong higit sa 370 milyong mga katutubo ang naninirahan sa 70 mga bansa sa buong mundo. Ang pamumuhay nang may pananagutan, katumbasan at pagkakasundo sa kalikasan ay pangunahing halaga ng maraming mga katutubong kultura, at ang mga halagang ito ay madalas na naiiba mula sa mga nangingibabaw na lipunan kung saan sila nakatira.
Kalat sa buong mundo mula sa Arctic hanggang sa Timog Pasipiko, ang mga katutubo ay ang mga inapo - ayon sa isang karaniwang kahulugan - ng mga tumira sa isang bansa o isang rehiyon sa oras na dumating ang mga tao na may iba't ibang kultura o etnikong pinagmulan. Ang mga bagong dating ay kalaunang nangingibabaw sa pamamagitan ng pananakop, trabaho, pag-areglo o iba pang mga paraan.
Bumubuo ng mas mababa sa 5 porsyento ng populasyon ng mundo, pinoprotektahan ng mga katutubo ang 80 porsyento ng biodiversity sa lupa. Halimbawa, sa Cusco, Peru, isang pamayanan ng mga taga-Quechua ay kasalukuyang nagaalaga ng higit sa 1,400 katutubong varities ng isa sa mga pangunahing pananim sa mundo - ang patatas. Kung hindi inaalagaan ang varieties na ito, malamang ay marami na dito ang nawal na magpakailanman.
Marami pa ring mga species ng halaman, hayop at insekto ang hindi dokumentado o hindi alam ng agham. Karamihan sa biodiversity na ito ay malamang na umiiral sa tradisyunal at mga lupang ninuno ng mga katutubo. Ang mga katutubong kultura ay nabuhay na kasuwato ng kalikasan sa loob ng libu-libong taon, at nagtataglay ng mahahalagang kaalaman para sa pagaalaga at pagpapanumbalik ng mga ecosystem at paglinang ng biodiversity.
Gayunpaman sa buong mundo, maraming mga katutubong komunidad ay kinailangang iwan ang kanilang mga kabuhayan at mga lupang ninuno dahil sa pagkawala ng lupa dahil sa malalaking proyekto sa pag-unlad, o naging mga refugee sa klima dahil sa mga kalamidad na nauugnay sa pagbabago ng klima. Halimbawa sa Alaska, ang estado ng US na may pinakamalaking katutubong populasyon, ang pagtaas ng antas ng dagat at pagdami ng mga sunog ay sapilitang inilipat ang ilan sa mga pamayanang ito.
Dahil sa ilang siglo ng marginalization at kolonisasyon, ang mga katutubong tao ay halos tatlong beses na malamang na mabuhay sa matinding kahirapan kumpara sa kanilang mga di-katutubong katapat. Ang krisis sa biodiversity ay nakaugnay din sa hinaharap ng mga natatanging kulturang ito at ang kanilang mga sistema ng kaalaman, wika at pagkakakilanlan.
= 3. Bakit tayo nasa isang klima at krisis sa ekolohiya? =
Sa seksyong ito ay tutuklasin natin kung paano ang ilan sa mga nangingibabaw na 'pananaw sa mundo' ng nakaraang mga siglo ay humubog ng isang saloobin sa kalikasan na pinagmulan ng krisis sa klima at ekolohiya ngayon.
Ang krisis sa klima at biodiversity ay isang kumplikadong problema at resulta ng maraming magkakaugnay na isyu sa politika, ekonomiya at lipunan. Ang isa sa mga kadahilanan na pinagbabatayan ng kahirapan sa pagtugon sa hamon na ito ay ang ilan sa mga "pananaw sa mundo" na pinagbabatayan ng krisis ng klima at ekolohiya.
Ang isang pananaw sa mundo ay katulad ng isang pares ng baso na ginagamit namin upang makita ang mundo sa paligid natin. Ang ating pananaw sa mundo ay kumakatawan sa ating mga pangunahing halaga at paniniwala, at hinuhubog nito kung paano tayo nag-iisip at kung ano ang inaasahan natin mula sa mundo. Naiimpluwensyahan ito ng ating sariling mga karanasan, mga paniniwala at halagang ipinapasa sa atin ng ating mga pamilya at guro, at mga paniniwala at halaga ng kulturang kinalakihan namin. Ang aming pananaw sa mundo ay nakakaapekto sa kung paano natin nakikita at kumilos sa mundo.
Ngayon ang "economic growth" ay madalas na ginagamit bilang isang marker ng pag-unlad at isang tagapagpahiwatig na ang mga pamantayan ng pamumuhay ay napapabuti. Gayunpaman, ang ideya ng paglago ng ekonomiya ay madalas na kasama ang isang pananaw sa mundo na nangingibabaw at sinasamantala ng mga tao ang kalikasan. Ang "pananaw sa mundo" na ito ay gamit ng maraming mga bansa na nagpapadumi ng kalikasan, at marami ang naniniwala na ito ay nakaugat 400 taon na ang nakakalipas, sa isang tagal ng panahon na kilala bilang Rebolusyong Siyentipiko. Ang mga intelektuwal sa panahong ito ay nagsulat tungkol sa kung paano ang tao ay nakahihigit sa kalikasan, at kung bakit karapatan ng mga tao na mangibabaw sa kalikasan. Ang mga ideya na unang kumalat sa panahong ito ay labis na umimpluwensya sa mga sumunod na siglo, at nakatulong sa kanilang paggawa ng mga batas, teknolohiya, paraan ng pamumuhay, kaugalian at kultura na ginagamit pa rin ng mga mayayamang bansa ngayon. Marami sa mga ganitong paraan ng pamumuhay ay naipasa na, o ipinataw sa, iba pang mga bansa sa buong mundo.
Mula noong Rebolusyong Pang-industriya, ang mga pagsulong sa agham at teknolohiya ay nagpalayo sa mga taong naninirahan sa mga mayayamang bansa mula sa kanilang direktang pag-asa sa kalikasan. Milyun-milyong tao ang lumipat sa lungsod at nagsimulang magtrabaho sa mga pabrika, kung saan nagpapatakbo sila ng mga makina, sa halip na gumawa ng mga bagay gamit ang mga tool sa kamay at magtrabaho sa lupa. Sa panahong ito ang mga bagong teknolohiya tulad ng steam train, ang sasakyan at ang electric lightbulb ay mabilis na binago ang buhay ng mga tao - tulad ng kung paano binago ng mga mobile phone, personal na computer at internet ang buhay ngayon kumpara sa 50 taon na ang nakakaraan. Habang walang alinlangang nakikinabang ang mga tao sa ilang mga pagbabagong teknolohikal - halimbawa sa pamamagitan ng paghubog ng modernong gamot - pinapayagan ng mga bagong teknolohiya ang mga tao na mangibabaw at kumuha mula sa kalikasan sa isang paraan na hindi posible dati.
Pinayagan ng Rebolusyong Pang-industriya ang malawakang pagmimina ng mga fossil fuel. Ang pagsusunog na mga fossil fuel ay naging angunahing mapagkukunan ng enerhiya sa loob ng higit sa 100 taon, at ito ang nagtulak sa kaunlaran ng ekonomiya. Bilang resulta nito, ang mga mayayamang bansa tulad ng US, UK, at mga bansa sa EU ay gumawa ng pinakamalaking dami ng mga greenhouse gases sa paglipas ng panahon. Ngayon, habang ang mga bansa tulad ng Tsina at India ay sumusunod sa parehong landas ng pag-unlad tulad ng mga mayayamang bansa, mas maraming tao ang umaasa sa pagsusunog na mga fossil fuel bawat taon. Sa mabilis na lumalagong ekonomiya nito, ang China ang kasalukuyang pinakamalaking pinagmumulan ng mga greenhouse gas sa buong mundo. Sa kabuuang kasaysayan, ang US ang naging pinakamalaking emitter, nangangahulugang naglabas ito ng pinakamaraming dami ng mga greenhouse gas sa paglipas ng panahon. Sa limang nangungunang nag-ambag sa emissions, ang US ay mayroon ding pinakamataas na emissions ng CO2 bawat tao.
Ang krisis sa klima at ekolohiya ay isang multidimensional na problema, at imposibleng makahanap ng isang salaysay tungkol sa kung bakit ito nangyayari, o kung bakit may kabiguan sa pagtugon dito. Napakahirap din para sa mga tao ang maunawaan ang laki at mga implikasyon ng klima at krisis sa ekolohiya, at nililimitahan nito ang kakayahan ng mga tao na kumilos ng agaran.
Ang mga paraan ng pamumuhay na nakakasama sa kalikasan at naglalabas ng carbon ay malalim na naka-embed sa mga modernong lipunan. Tinawag ng ilan ang klima at krisis sa ekolohiya na isang "krisis ng ugnayan" sa pagitan ng mga tao at kalikasan. Upang lumipat sa isang mas sustainable na hinaharap, sinasabi ng iba na kailangan nating "gumawa ng kapayapaan" sa kalikasan at ibahin ang ating mga pang-ekonomiya, pananalapi at produktibong sistema. Noong 2021, isang pangkat ng mga mananaliksik ang kumilala ng siyam na magkakaugnay na mga dahilan para sa aming sama-sama na pagkabigo na tugunan ang krisis sa klima sa nakaraang tatlong dekada. Ayon sa kanila, upang matugunan nang sapat ang krisis na ito, kailangang tanungin ang marami sa mga pangunahing pananaw sa mundo sa gitna ng industriyalisado, mayamang mga lipunan.
Ang mga tao ay mga biological na hayop, at ang Planet Earth ang ating tirahan. Sa halip na hiwalay sa kalikasan, bahagi talaga tayo ng kalikasan at nakasalalay dito para sa ating kaligtasan. Ang mga mikroorganismo sa ating tiyan ay tumutulong sa pantunaw, habang ang iba ay bahagi ng aming balat. Ang mga pollinator tulad ng mga bubuyog at kulisap ay tumutulong sa paggawa ng pagkaing kinakain natin, habang ang mga puno at halaman ay sumisipsip ng CO2 na pinapalabas natin at gumagawa ng oxygen na kailangan nating sa paghinga.
Sa kabila ng maraming dekada ng pagkilos sa klima, ang mga mayayamang lipunan ay hindi pa nakakapag-isip ng mga kanais-nais na paraan ng pamumuhay na hindi nakaugnay sa mga fossil fuel, o umaasa pa rin sa paglago ng ekonomiya bilang isang senyas ng pag-unlad at pag-unlad.
Ang isang malusog na kapaligiran ay ang pangunahing kinakailangan para sa isang sustainable na ekonomiya. Karaniwan nang tinatanggap na ang produksyon ng ekonomiya - gross domestic product (GDP) - bilang isang sukat ng paglago ng ekonomiya ay dapat na pupunan ng "inclusive wealth" (ang kabuuan ng ginawa, tao at natural na kapital), na isinasaalang-alang ang kalusugan ng kapaligiran at isang mas mahusay na sukatan kung ang mga patakaran ng pambansang pang-ekonomiya ay napapanatili para sa kabataan ng ngayon at mga susunod na henerasyon .
= 4. Mga Negosasyong Pandaigdigan =
Ang mga namumuno sa mundo ay magtatagpo sa Glasgow ngayong taon upang pag-usapan ang tungkol sa pagbabago ng klima, at sa Tsina upang pag-usapan ang tungkol sa krisis sa ekolohiya. Sa seksyong ito aalamin natin kung ano ang mga layunin ng negosasyong ito, at kung paano ito natutugunan sa ngayon.
=== Ano ang nakamit ng mga negosasyon sa klima sa ngayon? ===
Pinag-aaralan ng mga siyentipiko ang pagbabago ng klima na dulot ng tao sa loob ng mga nakalipas na dekada. Ang United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) ay nilagdaan sa Rio de Janeiro noong 1992, at ang Conferences of the Parties (COP) ay ginaganap bawat taon mula noong 1995. Ang layunin ng mga kumperensya ay upang talakayin kung ano ang gagawin tungkol sa pagbabago ng klima, at upang magmungkahi ng mga hakbang na gagawin ng mga kalahok na estado upang matugunan ang pagbabago ng klima.
Noong 2015, nagpulong ang mga pinuno ng mundo sa Paris para sa COP21. Ang mga resulta ng kumperensyang iyon ay, sa kauna-unahang pagkakataon, ang mga pinuno ng mundo ay umabot sa isang kasunduan sa malakihang aksyon laban sa pagbabago ng klima. Nasa 196 na mga kalahok na estado sa buong mundo ay sumang-ayon na limitahan ang pag-init ng mundo sa mas mababa sa 2°C, mas mabuti na 1.5°C. Halos lahat ng mga bansa ay gumawa ng isang pangako (isang pangako o isang "nationally determined contribution", NDC) na limitahan ang kanilang mga emissions ng greenhouse gas at babaan ang kanilang kontribusyon sa pagbabago ng klima. Ang mga pangako na ito ay dapat i-update bawat limang taon.<blockquote>Mayroong dalawang layunin na nauugnay sa paglilimita sa pagbabago ng klima sa Kasunduan sa Paris:
# Limitahan ang pag-init ng mundo sa maximum na 2°C sa pagtatapos ng siglo (2100), at mas mabuti na 1.5°C.
# Abutin ang net-zero emissions ng 2050.
</blockquote>Kung magawa nating mabawasan nang malaki ang mga emissions ng greenhouse gas sa buong mundo sa 2030, ang susunod na yugto ay para sa mga bansa na maabot ang "net-zero" na mga emissions sa pamamagitan ng 2050. Ibig sabihin ng net zero ay pag-alis ng mga greenhouse gas mula sa himpapawid sa parehong rate tulad ng paglabas ng mga ito, o simpleng pagtatanggal ng mga emissions sa kabuuan. Maaari itong makamit sa pamamagitan ng pagtanggal ng carbon dioxide o 'pag-capture' mula sa himpapawid ng mga kagubatan, lupa at karagatan, at sa pamamagitan ng (hindi pa ganap na nagawa) mga teknolohiya na carbon-capture.<blockquote>Sa nakaraang ilang taon …
* Ang emisyon ng CO2 ng China ay tumaas ng 80 porsyento sa pagitan ng 2005 at 2018 at inaasahang patuloy na tataas sa susunod na dekada, dahil sa inaasahang rate ng paglago ng ekonomiya nito.
* Ang EU at ang mga miyembrong estado nito ay nasa track upang mabawasan ang mga emissions ng greenhouse gas ng 58 porsyento sa 2030 kumpara noong 1990.
* Ang emissions ng India ay tumaas ng halos 76 porsyento sa pagitan ng 2005 at 2017 at, tulad ng China, inaasahang patuloy na tataas hanggang 2030 dahil sa paglago ng ekonomiya ng bansa.
* Ang Russian Federation, ang ikalimang pinakamalaking greenhouse gas emitter, ay nagsumite ng kauna-unahang NDC noong 2020 na naglalayong mabawasan ang emissions ng 30 porsyento sa 2030.
* Kamakailan ay nangako ang US na bawasan ang mga emisyon nito ng 50-52% sa 2030 kumpara sa 2005, nang umakyat sa pinakamataas na nibel ang emissions
</blockquote>Kung pagsasama-samahin, tinutukoy ng mga NDC kung makakamit o hindi ng mundo ang mga pangmatagalang layunin ng Paris Agreement. Kung ang lahat ng kasalukuyang layunin na bawasan ang mga greenhouse gas emissions ay matutugunan - at hindi pa natin alam kung gagawin nila - malamang na magreresulta ito ng hindi bababa sa 3°C ng pag-init ng mundo, sa kabila ng layunin ng 2015 Paris Agreement na limitahan ang pag-init hanggang sa mas mababa sa 2°C.
Dahil ang kasalukuyang mga NDC ay hindi sapat upang matugunan ang mga layunin ng Paris Agreement, ang mga bagong NDC ay isinusumite tuwing limang taon sa UN. Ang hangarin nito ay upang mas lakihan ng bawat bansa kanilang mga target, batay sa mga layunin ng Paris Agreement. Ang bawat bansa ay nagtatatag ng iba't ibang mga layunin. Halimbawa, ang EU ay nakatuon na bawasan ang mga emission ng greenhouse gas ng 55 porsyento ng 2030 at ang UK ng 78 porsyento ng 2035. Ang France at UK ay kabilang sa mga bansa naghahangad na maabot ang net zero ng 2050 bilang isang ligal na tungkulin. Ang Japan, South Africa, Argentina, Mexico at EU ay nag-anunsyo ng kanilang layunin na maabot ang net zero sa pamamagitan ng 2050. Nangako ang China na maabot nito ang 'peak emissions' sa 2030 bago lumipat sa net zero sa pagtatapos ng 2060.
Mula noong Paris, nakamit ang ilang mga layunin. Gayunpaman ang mga bagay ay hindi gumagalaw nang sapat. Ayon sa isang kamakailang pag-aaral ng UN, kapag lahat ng mga NDC ay matutugunan, maaari pa rin itong humantong sa pagtaas ng temperatura ng halos 2.7°C sa pagtatapos ng siglo.
Sa kasalukuyang ratos, ang pag-init ay aabot sa 1.5°C sa bandang 2040 - posibleng mas maaga – at patuloy na tataas kung hindi kikilos ngayon. Ipinapakita ng ebidensya na ang mga panganib na nauugnay sa pagtaas ng 2°C sa pandaigdigang temperatura ay mas mataas kaysa sa naunang naintindihan.
Mula noong COP21, dalawang ulat mula sa Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) noong 2018 at 2021 ang nagbigay diin na ang pagkakaiba sa pagitan ng 1.5°C at 2°C na pag-init ay magreresulta sa pagkawala ng mga buhay at kabuhayan para sa milyon-milyong tao, na may higit pang masamang epekto kapag tumaas na antas ng pag-init.
Ipinakita ng pananaliksik kung paano nag-lobby ang mga kumpanya ng fuel fossil upang mapahina ang mga patakaran sa klima sa buong mundo at patuloy nilang ginagawa ito habang kunwari ay sinusuportahan nila ang Paris Agreement. Ang lobbying pampulitika ng mga interes ng fossil fuel ay nagpapaliwanag din kung bakit ang Paris Agreement ay hindi malinaw na binabanggit ang pag-decarbonization o pagbawas ng paggamit ng fossil fuel, sa kabila ng ebidensiyang pang-agham na kailangan manatili sa lupa ng karamihan ng fossil fuel upang malimitahan sa 1.5-2°C ang pag-init.
Maraming mga bansang nag-eexport ng fossil fuel ang humahadlang sa proseso ng paggawa ng desisyon sa pamamagitan ng pagtigil ng negosasyon, pagpapalala ng tensyon sa politika at pag-iwas sa anumang pagtukoy sa mga fossil fuel bilang pangunahing sanhi ng pagbabago ng klima. Ang mga bansang mayaman sa mga reserba ng fossil fuel, tulad ng Saudi Arabia, US, Kuwait, at Russia, ay partikular na naging bantog sa pagharang sa negosasyon at pakikipagtatalo sa agham tungkol sa pagbabago ng klima.
Ang mga mayayamang bansa ay nabigo na mapagpasyang tumugon sa pagbabago ng klima, kapwa sa pagkamit ng makabuluhang pagbawas ng emisyon at pagbibigay ng sapat na pananalapi. Ang kabiguan ng mga mayayamang bansa na manguna sa isyung ito ay lumikha ng kawalan ng tiwala, na nagpapagana sa mga grupo ng interes tulad ng industriya ng fuel fossil na makakuha ng isang paanan sa ilang mga umuunlad na bansa at sa gayon ay karagdagang paglagay ng mataas na carbon development, sa halip na mga alternatibong low-carbon.
Ang kakulangan ng mabilis at mapagpasyang pagkilos sa pagbabago ng klima ay hahantong sa malalaking gastos para sa mga gobyerno sa buong mundo. Mayroong mga pagtatantya na ang matinding panahon na resulta ng pagbabago ng klima ay nagkakahalaga ng $ 2 bilyon bawat araw sa 2030. Bilang karagdagan sa gastos, ang mga kaganapan at mga pattern ng panahon ay patuloy na magbabago, at makakaapekto sa kalusugan ng tao, kabuhayan, pagkain, tubig, biodiversity at paglago ng ekonomiya.
=== Ano ang nakamit ng negosasyong biodiversity sa ngayon? ===
Ang biodiversity ay may halagang pang-ekonomiya, biological at panlipunan, ngunit sa nakalipas na panahon ang halaga lamang sa pang-ekonomiyang merkado ang isinasaalang-alang.
Ang Convention on Biological Diversity (CBD) ay binuksan para sa pirmahan sa Rio De Janeiro noong 1993. Nirekognisa ng kombensyon, sa kauna-unahang pagkakataon sa internasyunal na batas, na ang pangangalaga ng biodiversity ay isang "pangkaraniwang pag-aalala para sa tao". Saklaw ng kasunduan ang mga ecosystem, species at mga mapagkukunan ng genetiko, tulad ng mga binhi.
Noong 2010, ang mga partido sa Convention on Biological Diversity (CBD) ay nagpatibay ng Strategic Plan para sa Biodiversity 2011-2020, isang sampung taong balangkas para sa aksyon ng lahat ng mga bansa upang maprotektahan ang biodiversity at ang mga benepisyong ibinibigay nito sa mga tao. Bilang bahagi ng istratehikong plano, 20 mga ambisyoso ngunit makatotohanang mga target, na kilala bilang Aichi Biodiversity Targets, ang pinagtibay.
Gayunpaman, wala sa Aichi Biodiversity Targets ang ganap na natugunan ng target na deadline ng 2020, at ipinakikita ng mga pagsusuri na mayroong katamtaman o hindi magandang pag-unlad para sa karamihan ng mga target na naglalayong tugunan ang mga sanhi ng pagkawala ng biodiversity. Bilang isang resulta, ang estado ng biodiversity ay patuloy na nasisira.
Sa 2021, ang ika-15 Conference of Parties sa Convention on Biological Diversity (CBD COP15) ay sisimulan sa Kunming, China, at makumpleto sa 2022, upang mapagsang-ayunan ang isang bagong balangkas para sa biodiversity, na may mga layunin at target.
Bilang karagdagan sa Convention on Biological Diversity, mayroong limang iba pang mga kombensiyong nauugnay sa biodiversity, kabilang ang Ramsar Convention on Wetlands, ang Convention of Migratory Species of Wild Animals (CMS), ang Convention on Trade in Endangered Species (CITES), International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture, at World Heritage Convention (WHC). Sa kabila ng maraming mga pandaigdigang kumperensya tungkol sa pagkawala ng biodiversity, wala sa mga layunin sa mga internasyunal na kasunduan ang ganap na natugunan.
Mahalaga na simulan nang kilalanin ng mga pamahalaan ang mga pakikipag-ugnayan sa pagitan ng dalawang isyu ng pagbabago ng klima at pagkawala ng biodiversity, at bumuo ng magkatugmang mga layunin, target at pagkilos.
= 5. Ano ang epekto ng pagbabago ng klima at krisis sa ekolohiya sa… =
Sa seksyong ito, titignan natin ang sukat at epekto ng pagbabago ng klima at krisis sa ekolohiya sa kalusugan ng tao at kabuhayan, ecosystem at biodiversity sa buong mundo. Ang mga epektong ito ay magiging higit o mas malubha depende sa antas ng pagkilos na ginawa natin ngayon.
== ...kalusugan ng tao at kabuhayan? ==
Ang pagbabago ng klima ay nakakasira sa kalusugan ng tao. Dinadagdagan nito ang stress na nauugnay sa klima at hahantong sa mas malaking peligro ng mga karamdaman, kakulangan sa nutrisyon, pinsala at pagkamatay sanhi ng matinding panahon tulad ng pagkauhaw, mga bagyo at pagbaha. Ang panganib na ito ay tumataas habang lalong umiinit.
Ang pagbabago ng mga pattern ng panahon ay dadagdag sa posibilidad ng mga nakakahawang sakit. Ang mga panganib mula sa ilang mga sakit na maaaring maipasa mula sa mga hayop o insekto patungo sa mga tao, tulad ng malaria at dengue fever, ay inaasahang tataas sa pag-init mula 1.5 hanggang 2°C at tataas pa kasabay ang temperatura. Halimbawa, ipinakita ng mga pag-aaral na ang pagbabago ng klima ay nauugnay sa pagtaas ng mga rate ng Lyme disease sa Canada.
Ang mga pandemiya ay maaaring mabawasan sa pamamagitan ng paggamit ng "one-health" approach. Ang mga karamdaman na tumatalon mula sa mga hayop patungo sa mga tao, tulad ng Covid-19, ay maiiwasan sa pamamagitan ng paglilimita sa pakikipag-ugnayan ng wildlife at livestock-wildlife. Sa isang "one-health" approach, ang mga propesyonal na may malawak na hanay ng karanasan at kadalubhasaan - tulad ng kalusugang pampubliko, kalusugan ng hayop, kalusugan ng halaman at ang kapaligiran - ay nagsasanib-puwersa upang makamit ang mas mahusay na kalusugang pampubliko. Ang isang "one-health" approach ay maaaring magamit upang maiwasan ang mga sakuna sa kalusugan ng tao tulad ng Covid-19.
Sa pamamagitan ng paghinto at pagwawaksi ng pagsira ng ecosystem tulad ng pagkalbo ng kagubatan, mapoprotektahan ang mga halaman na mahalaga sa pananaliksik sa medisina at mababawasan din ang peligro ng mga zoonotic disease pandemics.
Ang pagbabago ng klima ay may epekto sa paglago ng ekonomiya sa lahat ng mga rehiyon. Ang mga bansa sa tropiko at subtropics ng Timog Hemispero ay inaasahang makakaranas ng pinakamalaking negatibong epekto sa paglago ng ekonomiya dahil sa pagbabago ng klima kung ang pagtaas ng pag-init ng mundo mula 1.5 papuntang 2°C, at higit pa sa mas mataas na antas ng pag-init.
Maraming mga tao sa buong mundo ang naninirahan sa mga rehiyon na, pagdating ng 2015, ay makakaranas na ng pag-init ng higit sa 1.5°C sa isang panahon. Ang epekto ng pagbabago ng klima ay mararanasan ng mga pinakamahirap na tao. Ang paglilimita sa pag-init ng mundo sa 1.5°C, kumpara sa 2°C, ay maaaring makabawas sa bilang ng mga tao na haharap sa mga peligro ng klima hanggang sa ilang daang milyon sa pamamagitan ng 2050.
Added the first part
== Panimula ==
Ang Global Assembly ay isang pagtitipon ng mga tao mula sa buong mundo upang talakayin ang klima at krisis sa ekolohiya.
=== Ano ang citizens’ assembly? ===
Ang citizens’ assembly ay isang pangkat ng mga tao mula sa iba`t ibang antas ng pamumuhay, na nagsasama-sama upang mapag-usapan ang posibleng pagkilos, gumawa ng mga panukala sa mga pamahalaan at bumuo ng mga ideya upang mapalakas ang adhikain sa pagbabago. Ang mga miyembro ng pagpupulong ng isang citizens’ assembly ay kumakatawan sa isang maliit na bersyon ng lugar na pinag-uusapan tulad ng isang bansa o lungsod, o sa kasong ito ang mundo), batay sa pamantayan sa demograpiko tulad ng antas ng kasarian, edad, kita at edukasyon.
=== Ano ang Global Assembly? ===
Ang 2021 Global Assembly ay binubuo ng: isang daang (100) tao na binubuo ng mga lokal na Core Citizens' Assembly; mga lokal na Community Assemblies na maaaring bahagi ang sinuman saanman; na may mga gawaing pangkultura upang mahimok ang mas maraming tao.
Sa taong ito, magkakaroon ng dalawang pangunahing kumperensya ng United Nations ng mga pinuno ng mundo: ang Conference of the Parties on climate change (COP 26) at ang Biodiversity Conference (COP15). Bago ang negosasyong ito ng COP, pinagsasama-sama ng Core Assembly ang isang pangkat ng 100 katao, na kumakatawan sa isang snapshot ng populasyon ng planeta upang malaman ang tungkol sa klima at krisis sa ekolohiya, upang mapag-usapan at ibahagi ang kanilang mga pangunahing mensahe na ipapakita sa COP26 sa Glasgow ngayong Nobyembre 2021. Sa taong ito, tatalakayin ng Global Assembly ang sumusunod na katanungan: "Paano matutugunan ng sangkatauhan ang klima at krisis sa ekolohiya sa isang patas at mabisang paraan?"
=== Pagpapakilala sa learning materials ===
Ang information booklet na ito ay bahagi ng isang serye ng mga mapagkukunan na susuporta sa yugto ng pag-aaral at deliberasyon ng Global Assembly. Ang layunin ng mga materyales sa pag-aaral na ito ay upang magbigay ng impormasyon at data upang makabuo ka ng iyong sariling mga opinyon sa klima at krisis sa ekolohiya.
Hangad namin na ang dokumentong ito ay simula sa patuloy na paglatag ng pagtatanong na susundan mo para sa mga darating na taon; at hinihimok ka naming hamunin ang anumang mga nilalaman nito at dalhin ang mga katanungang iyon o konklusyon sa Global Assembly.
Ang krisis sa klima at ekolohiya ay isang komplikadong paksa at resulta ng maraming konektadong historikal, sosyal, ekonomikal, at politikal na mga kadahilanan. Kahit na ito ay mukhang napaka-modernong problema, umuugat ito sa maraming henerasyon na bumabalik ng dalawang siglo.
Itong booklet na ito ay isang introduksyon sa mga pinaka-importanteng tema sa krisis ng klima at ekolohiya. Para magawa ang mga materyales na ito, isang komite ng mga eksperto ay nagsama-sama upang magbigay kontribusyon mula sa kanilang kaalaman at karunungan. Ang mga detalye ng proseso sa paggawa ng booklet na ito ay makikita sa [https://globalassembly.org/ website ng Global Assembly].
Maraming mga pamamaraan para makita ang krisis ng klima at ekolohiya, at ginawa namin ang aming makakaya upang makapagbigay ng imahe sa mga pinaka-lutang na tema, katotohanan at pigura sa paraang maikli at madaling basahin.
Hindi niyo kailangan basahin ang booklet na ito sa isang upuan. Nilalayon nitong maging isang basehan at gabay, at umaasa kaming magiging kapaki-pakinabang ito sa inyong pakikipag-ugnayan sa Global Assembly, para suportahan kayo sa inyong pag-aaral at pakikipag-talakayan sa krisis ng klima at ekolohiya.
Kasama sa impormasyon sa booklet na ito, may mga karagdagang mapagkukunan ng impormasyon tulad ng bidyo, mga presentasyon, mga gawaing artistiko, at mga patotoo ng mga tao sa Global Assembly website. Ang pagsasa-konteksto ng booklet na ito at ang pagsasalin nito sa iba pang mga lenggwahe ay makikita sa [[Main Page|Global Assembly wiki]].
Ang mga karagdagang ibig sabihin ng mga salitang naka-bold ay makikita sa talaan ng nilalaman sa dulo ng booklet. Sa kabuuan ng booklet na ito, ibibigay ang temperatura gamit ang Celsius (°C). Pumunta na lang sa talaan ng nilalaman section para sa katumbas nito sa Fahrenheit (°F).
= Buod =
Ano ang magiging kalagayan ng mundo sa taong 2050?
Ang bawat bata na ipinanganak ngayon ay haharapin ang mga kahihinatnan ng pagbabago ng klima at pagkasira ng kalikasan na sanhi ng tao. Hindi na ito katanungan ng 'kung', kundi “kung gaano na kalaki”. Ang lawak ng kung gaano maaapektuhan ang mga taong nabubuhay ngayon at ang mga sumusunod na henerasyon ay nakasalalay sa kung ano ang gagawin natin ngayon. Bagaman ang pag-init at pagkawala ng samu’t saring buhay ay tanggap na nating mangyayari sa hinaharap, may oras pa upang limitahan ang karagdagang mga pagbabago sa klima at pagkawala ng samu’t saring buhay, at maiwasan ang pinakamasaklap na posibleng epekto ng klima at krisis sa ekolohiya.
Ang mga sanhi ng klima at krisis sa ekolohiya na ito ay nakaugat sa kasaysayan, at maaaring maiugnay sa mga pananaw sa mundo na humubog sa paraan ng pagpapatakbo ng maraming lipunan ngayon. Ang mga tao ay bahagi ng kalikasan at lubos na umaasa sa kalikasan upang mabuhay.
Ang pagbabago ng klima, pagkawala ng biodiversity, pagkasira ng lupa, at polusyon sa hangin at tubig ay magkakaugnay. Ang kalidad ng buhay ng mga taong naninirahan sa lahat ng bahagi ng mundo, at ang mga posibilidad para sa kasalukuyan at hinaharap na henerasyon ay nakasalalay sa aksyon na isinagawa ngayon upang matugunan ang mga isyung ito. Ang paglipat sa renewable energy system , ang pangangalaga at pagpapanumbalik ng mga ecosystem at paghanap ng bago at mas mahusay na paraan upang maging angko sa daloyng ugnayang pangkalikasan ay magiging napakahalagang mga hakbangin sa mga darating na taon. Sa isang kamakailang survey, natagpuan na ang karamihan ng mga tao sa lahat ng mga rehiyon ng mundo ay sumusuporta sa pagkilos sa pagbabago ng klima, kahit na ang COVID-19 pandemya ay patuloy na nakakaapekto sa pang-araw-araw na buhay<ref>https://www.undp.org/publications/peoples-climate-vote</ref>.
Pangunahing mga puntos:
* Ang mga gawain ng tao, tulad ng pagsunog ng mga fossil fuel, ay nagdudulot ng pagtaas ng temperatura o pag-init ng mundo. Ang pagtaas ng pandaigdigang temperatura ay nakakaapekto sa ating klima at pabago-bagong panahon na hindi na maibabalik<ref>https://www.ipcc.ch/2021/08/09/ar6-wg1-20210809-pr/</ref> - ngunit ang ilan sa mga pinakamalalang mangyayari sa hinaharap ay maaring maiwasan, nakabatay sa mga pagkilos na ginagawa sa kasalukuyan.
* Dahil sa polusyon, pagbabago ng klima, pagwasak ng tao sa kalikasan at pagsasamantala, isang milyong kaurian ng mga halaman at hayop na ang nanganganib na mawala ngayon.
* Ang pagbabago ng klima at pagkawala ng samu’t saring buhay ay nagdudulot ng banta sa siguridad ng pagkain, tubig at kalusugan ng tao.
Ang pagbabago ng klima ay kadalasang dulot ng dumarami at labis na greenhouse gas sa ating kapaligiran at kalawakan. Ang Carbon dioxide (CO2), ang pinakamahalgang human-produced greenhouse gas, na sinusunog ng tao ay ang fossil fuel para sa enerhiya at transportasyon, at kapag ang mga kagubatan ay patuloy na winawasak. Sa nagdaang dalawang siglo, naging sanhi ito ng pag-init ng planeta ng 1.2 degree Celsius (° C) o 2.16 degree Fahrenheit (° F). Natuklasan ng mga dalubhasa na ang pag-init ng mundo ng 2°C (3.6 ° F) ay malalampasan sa ika-21 siglo, maliban kung may mga makabuluhang pagbawas sa carbon dioxide at iba pang mga greenhouse gas emissions sa mga darating na dekada. Bagaman hindi ito mukhang malaki, nangangahulugan ito ng pagkawala ng buhay at kabuhayan ng ilang daang milyong katao<ref>https://www.wri.org/insights/climate-change-could-force-100-million-people-poverty-2030-4-ways-we-can-step-adaptation</ref>.
Ang pagtaas ng temperatura ay nangangahulugan na ang mundo ay nakakaranas na ng mas madalas at matinding heat waves, pagkasunog ng kagubatan at paghina ng ani. Nangangahulugan din ito ng paghaba ng tag-ulan at tag-init sa iba’t ibang bahagi ng mundo na humahantong sa tagtuyot at tagbaha.
Ang mga gawain ng tao sa mundo ay nagdudulot ng masamang epekto sa mga halaman, hayop, fungi at microorganism. Ang resulta ng polusyon, pagbabago ng klima, pagkawasak ng mga natural na tirahan at pagsasamantala ng tao sa kalikasan, sa ngayon ay isang milyon mula sa walong milyong mga species o kaurian ng mga halaman at hayop ng mundo ay nanganganib ng mawala<ref>https://www.un.org/sustainabledevelopment/blog/2019/05/nature-decline-unprecedented-report/</ref>.
Ang kakulangan sa diversity ng mga samu’t saring buhay ay nagdudulot ng paghina ng ekosistema, na nagiging sanhi ng pagkakasakit ng mga samu’t saring buhay dahil sa matinding panahon at nagiging dahilan ng kawalan ng kakayahang makapagbigay para sa mga pangangailangan ng tao.
* '''Ang pagkawala ng samut saring buhay ay hindi gaanong matindi sa lupa na pinamamahalaan ng mga katutubong pamayanan''' .
Karamihan sa samut saring buhay ng mundo ay umiiral sa tradisyunal at mga lupang ninuno ng mga katutubo. Ang mga katutubong kultura ay pinamamahalaan na naayon sa kalikasan sa loob ng libu-libong taon, at nagtataglay ng mahahalagang kaalaman para sa pagpapanumbalik ng mga ekosistema at paglinang ng samut-saring buhay. Gayunpaman, ang mahabang kasaysayan ng kolonisasyon at marginalisasyon ay nangangahulugang marami sa mga pamayanan na ito ang napilitang iwanan ang kanilang mga kabuhayan at mga lupang ninuno, o naging mga climate refugee dahil sa mga kalamidad na nauugnay sa pagbabago ng klima. At dahil dito,nanganganib din ang kanilang mga natatanging kultura, sistema ng kaalaman, wika at pagkakakilanlan.
* '''Hindi lahat ng mga bansa ay pantay pantay ang responsibilidad para sa pagbabago ng klima, ang mga mayamang bansa ay makasaysayang nakabuo ng mas maraming mga greenhouse gas.'''
Ang pagsunog ng fossil fuel ay nakaugnay sa pag-unlad ng ekonomiya. Bilang resulta nito, ang mga mayayamang bansa tulad ng Estados Unidos, United Kingdom, at mga bansa sa European Union ay ang sanhi ng pinakamalaking dami ng mga greenhouse gases sa paglipas ng panahon. Ngayon, habang lumalaki ang populasyon ng mundo at ang mga bansang tulad ng Tsina at India ay sumusunod sa parehong landas ng pag-unlad tulad ng mga mayayamang bansa, mas maraming tao ang umaasa sa pagsunog ng mga fossil fuel bawat taon.
* '''Maliban kung may agaran, mabilis at malakihang mga pagbawas sa mga greenhouse gas emissions, hindi namin malilimitahan ang pag-init sa mas mababa sa 2°C (3.6 ° F). Magkakaroon ito ng mga makabuluhan at negatibong epekto sa kabutihan ng tao.'''
Ang pamumuhay na may pagbabago ng klima ay nangangahulugang pamumuhay na walang katiyakan. Ang isa sa mga walang katiyakan na ito ay ang ideya ng isang 'tipping point'. Ang mga punto sa tipping point ng klima ay isang 'point of no return', kung saan ang pinagsama-samang epekto ng pagbabago ng klima ay magreresulta sa hindi na maibabalik na mga pinsala sa buong mundo, tulad ng mga domino. Kapag naabot na ang isang tipping point, isang serye ng mga kaganapan ang mati-trigger, na hahantong sa paglikha ng isang planeta na hindi maaaring tirhan ng maraming tao at iba pang mga anyo ng buhay. Hindi mahuhulaan ng agham ng may katiyakan kung maabot ang isang tipping point.
* '''Noong 2015, nagpulong ang mga pinuno ng mundo sa Paris at sumang-ayon na limitahan ang pag-init ng mundo sa mas mababa sa 2°C, o kung kakayanin ay 1.5 ° C.'''
* '''Ayon sa Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), ang 1.5°C na pag-init ay malamang na maaabot na sa 2040. Gayunpaman, ang target na 2°C ay nakasalalay pa rin sa antas ng emissions ng CO2 na ginawa sa susunod na ilang dekada.'''
* '''Kung ang lahat ng kasalukuyang mga pangako ng mga bansa sa buong mundo (ang tinaguriang 'nationally determined contributions') upang mabawasan ang mga greenhouse gas emissions ay matutugunan - at hindi pa natin alam kung gagawin nila - malamang na magresulta ito ng hindi bababa sa 3°C (5.4 ° F) ng global warming, sa kabila ng layunin ng 2015 Paris Agreement na limitahan ang pag-init hanggang sa mas mababa sa 2°C.'''<ref>[https://media.nature.com/original/magazine-assets/d41586-019-03595-0/d41586-019-03595-0.pdf?fbclid=IwAR0iOMQsTuaP8XU76CnmIcqyKzXcJQEHvkKSyYhCDCurIWecbtKaVfXUbPE Lenton. Climate Tipping Points too Risky to Bet Against]</ref>
* '''Marami sa mga pangako sa Kasunduan sa Paris ng mga mahihirap na bansa ay maaaring hindi maipatupad dahil umaasa sila sa suporta sa pananalapi mula sa ibang bansa. Sa ngayon maliit na suportang pang-internasyonal ang naibibigay.'''
Inaasahan na itataas ng mga bansa ang kanilang pangako tuwing limang taon. Mula noong Paris, nakamit ang ilang pag-unlad. Gayunpaman, ang mga bagay ay hindi gumagalaw nang sapat upang malimitahan ang pag-init sa 1.5°C. Sa kasalukuyang takbo, ang pag-init ay aabot sa 1.5 ° C pagdating ng 2040 o mas maaga, at magpapatuloy pang umakyat pagkatapos kung ang mga karagdagang pagkilos ay hindi ginagawa ngayon.
* '''Halos dalawang-katlo (64 porsyento) ng mga tao sa 50 mga bansa sa buong mundo ngayon ay naniniwala na ang pagbabago ng klima ay isang pandaigdigang emergency'''<ref>[https://www.undp.org/publications/peoples-climate-vote UNDP Peoples’ Climate Vote]</ref>'''.'''
* '''Upang mapanatili ang layunin ng paglilimita sa pag-init sa 1.5°C, ang dekada ng 2020 ay kailangang maging dekada ng makabuluhang pagbawas ng mga emisyon sa buong mundo.'''
Ang mga namumuno sa mundo ay magtatagpo sa Glasgow sa taong ito upang pag-usapan kung ano ang gagawin tungkol sa krisis sa klima, at sa Tsina upang pag-usapan ang krisis sa ekolohiya. Mahalaga na simulang kilalanin ng mga pamahalaan ang mga pakikipag-ugnayan sa pagitan ng dalawang krisis na ito, at bumuo ng magkatugmang mga layunin, target at pagkilos.
Ngayon na ang mga layunin ng Paris Agreement ay naitakda na, ang mga pag-uusap sa klima sa Glasgow ay dapat na tungkol sa paglikha ng isang mas detalyadong roadmap kung paano ito makakamtan. Ang ilang mahahalagang pagsasaalang-alang ay isasama kung paano sumasang-ayon sa mas mabisang mga pagbawas sa emisyon na nalalapit sa panahon. Halimbawa, ang paglipat mula sa mga fossil fuel, pagpapabuti ng paggamit ng enerhiya, paglilimita sa deforestation, at pag-convert ng net-zero pledges na maging aksyon.
= 1. Ano ang krisis sa klima? =
Sa seksyong ito, tutuklasin natin ang mga phenomena na kilala bilang "pagbabago ng klima". Ano yito? Ano ang sanhi nito? At bakit ito kagyat?
Ang pagbabago ng klima ay naiugnay sa pangmatagalang pag-init ng planeta. Nangyayari ito dahil ang malalaking halaga ng mga greenhouse gases ay napapakawalan sa himpapawid.
Ang atmosphere ay isang hindi nakikitang layer sa paikot ng Earth na naglalaman ng iba't ibang mga gas. Ang mga “greenhouse gas" ay isang tukoy na pangkat ng mga gas na maaaring magbago ng thermal balance ng himpapawid at magpainit sa Earth. Ang pangunahing greenhouse gas ay may kasamang carbon dioxide (ginawa ng nasusunog na mga fossil fuel at deforestation), methane at nitrous oxide (kapwa ginawa mula sa mga kasanayan sa enerhiya at agrikultura).
Ang isang paraan upang mailarawan ang ugnayan sa pagitan ng mga greenhouse gas at temperatura ay ang isipin ang isang maliit at nakapaloob na silid sa isang napakainit na araw. Ang nasusunog na araw ay bumubulusok sa bubong, ngunit sa loob ng silid ay walang mga bintana o pintuan upang makatakas ang init. Dahil wala itong mapuntahan, ang init ay bumubuo sa silid. Katulad nito, kapag maraming mga greenhouse gases sa atmosphere, nilikha ang labis na init.
Ang pangunahing greenhouse gas na ibinubuga ng mga tao ay ang carbon dioxide (CO2). Ang mga aktibidad ng tao ay nakaka-pinsala o sumira din sa maraming bahagi ng kalikasan na nag-aalis ng CO2 mula sa himpapawid, tulad ng mga kagubatan at lupa. Dahil ang mga tao sa mga mayayaman na bansa ay nagsimulang magsunog ng mga fossil fuel halos 200 taon na ang nakakalipas, ang temperatura sa ibabaw ng mundo ay tumaas ng 1.2°C (2.16 ° F). Bagaman hindi ito gaanong malaki pakinggan, ang huling 20 taon ay naging pinakamainit na panahon sa higit sa 100,000 taon.
Ang tila maliit na pagkakaiba-iba sa mga temperatura (1.2°C o 2.16°F) ay mayroon nang malalaking epekto sa buhay ng marami. Ang pagtaas ng temperatura ay nangangahulugang ang mga tao ngayon ay nakakaranas ng mas madalas at matinding heat wave, sunog sa kagubatan at pagkasira ng pananim. Nangangahulugan din ito ng malalaking pagbabago sa pag-ulan, na may higit na pag-ulan sa ilang mga lugar at mas kaunti sa iba, na humahantong sa pagkatuyot at pagbaha.
Ang mga pagbaha, tagtuyot, heatwaves at bagyo ay nangyayari na bago pa man ang pagbabago ng klima, ngunit sinabi sa atin ng agham na ang pagbabago ng klima ay nagpapalala ng mga ganitong uri ng matinding mga "kaganapan sa panahon", na naglalagay sa milyun-milyong mga tao sa lahat ng mga rehiyon sa mundo sa panganib na mawalan ng mga bahay, mapatay o masugatan o walang sapat na pagkain upang makakain o malinis na tubig na maiinom.
= 2. Ano ang krisis sa ekolohiya? =
Ano ang epekto ng mga aktibidad ng tao sa iba pang mga species na kasama natin sa ating planeta? Sa seksyong ito ay tiningnan natin kung bakit napakahalaga ng biodiversity para sa kalusugan ng tao at sa ating pagyabong, at ang papel na ginagampanan ng mga katutubong komunidad sa buong mundo.
Ang mga tao ay bahagi ng isang web ng buhay na mas malaki kaysa sa ating species lamang. Ang kalusugan ng tao ay kumplikadong nakaugnay sa kalusugan ng mga hayop, halaman at ng ating kapaligiran. Bilang resulta kung paano nakikipag-ugnay sa kalikasan ang mga tao - partikular na ang mga tao sa pinakamayamang bansa sa mundo - ang ilang mga species ng hayop at halaman ay nagin extinct. Ang bilis ng pagkalipol o extinction ay mas mabilis ngayon kumpara sa nanakaraang kasaysayan.
Ang biodiversity ay tumutukoy sa lahat ng mga pagkakaiba-iba ng buhay na matatagpuan sa Earth, tulad ng mga halaman, hayop, fungi at microorganism. Ang bawat indibidwal na species ay may isang tiyak na papel na ginagampanan sa kalusugan ng ecosystem. Gayunpaman, bilang isang resulta ng polusyon, pagbabago ng klima, pagsalakay ng mga alien species, pagkawasak ng natural na tirahan at pagsasamantala (tulad ng labis na pangingisda), isang milyon ng tinatayang walong milyong species ng mga halaman at hayop sa mundo ang nanganganib na maubos.
Maraming dahilan dito. Ang mga kagubatan sa buong mundo ay tahanan ng nakararami ng iba't ibang mga puno, ibon at hayop na species, ngunit bawat taon ay maraming mga bahagi ng kagubatan ang nawasak kapag ang lupa ay na-convert para magamit ng mga tao para sa agrikultura, o iba pang mga aktibidad.
Ang sistema ng pagkain / agrikultura ay isa sa pinakamalaking dahilan ng pagkawala ng biodiversity, kung saan ang agrikultura lamang ay nagiging banta sa 24,000 species sa peligro ng pagkalipol. Sa kasalukuyan ang buong tustusan ng pagkain sa buong mundo ay pangunahing nakasalalay sa napakakaunting mga species ng halaman. Sa huling mga siglo, nagkaroon ng pagtuon sa paggawa ng mas maraming pagkain sa mas mababang gastos. Ang masinsinang produksyong ito ng agrikultura ay nagdulot ng kapinsalaan sa lupa at mga ecosystem ng Earth, na unti-unting ginagawang hindi masagana ang lupa sa paglipas ng panahon.
Ang kasalukuyang produksyon ng pagkain ay nakasalalay nang labis sa mga pataba, pestisidyo, enerhiya, lupa at tubig, at sa mga unsustainable na kasanayan tulad ng monocropping (pagsasaka lamang ng isang ani) at mabigat na pagbubungkal (paggambala sa istraktura ng lupa gamit ang mga kagamitan at makinarya). Nawasak nito ang mga tahanan ng maraming mga ibon, mammal, insekto at iba pang mga organismo, nagbabanta o sinisira ang kanilang mga lugar ng pag-aanak, pagpapakain at mga pugad, at sinisiksik ang maraming katutubong species ng halaman.
Ang kakulangan ng pagkakaiba-iba ng mga species ay nagpapahina ng mga ecosystem at ginagawang silang mas mahina laban sa mga sakit at matinding panahon, at mas mababa ang kakayahang magbigay para sa mga pangangailangan at kabutihan ng mga tao. Maraming mahahalagang gamot sa mga sakit tulad ng cancer ay natural o mga produktong gawa ng tao na inspirasyon ng mga bagay na matatagpuan sa kalikasan.
Ang populasyon ng mundo ay dumarami taon taon, na nangangahulugang mas maraming tao ang umaasa sa mga ecosystem upang matugunan ang kanilang pangunahing mga pangangailangan. Ang pagkawala ng biodiversity ay inaasahang mapapabilis sa mga darating na dekada, maliban kung ang agarang aksyon ay gagawin upang ihinto at baligtarin ang pagkasira ng mga ecosystem at upang limitahan ang pagbabago ng klima. Ito ang dahilan kung bakit ito tinatawag na isang krisis.
Ang papel na ginagampanan ng mga katutubo sa pag-aalaga ng biodiversity
Sa karaniwan, ang mga kalakaran sa pagkawala ng biodiversity ay hindi gaanong matindi sa mga lugar na hawak o pinamamahalaan ng mga katutubong tao at mga lokal na pamayanan.
Tinatayang mayroong higit sa 370 milyong mga katutubo ang naninirahan sa 70 mga bansa sa buong mundo. Ang pamumuhay nang may pananagutan, katumbasan at pagkakasundo sa kalikasan ay pangunahing halaga ng maraming mga katutubong kultura, at ang mga halagang ito ay madalas na naiiba mula sa mga nangingibabaw na lipunan kung saan sila nakatira.
Kalat sa buong mundo mula sa Arctic hanggang sa Timog Pasipiko, ang mga katutubo ay ang mga inapo - ayon sa isang karaniwang kahulugan - ng mga tumira sa isang bansa o isang rehiyon sa oras na dumating ang mga tao na may iba't ibang kultura o etnikong pinagmulan. Ang mga bagong dating ay kalaunang nangingibabaw sa pamamagitan ng pananakop, trabaho, pag-areglo o iba pang mga paraan.
Bumubuo ng mas mababa sa 5 porsyento ng populasyon ng mundo, pinoprotektahan ng mga katutubo ang 80 porsyento ng biodiversity sa lupa. Halimbawa, sa Cusco, Peru, isang pamayanan ng mga taga-Quechua ay kasalukuyang nagaalaga ng higit sa 1,400 katutubong varities ng isa sa mga pangunahing pananim sa mundo - ang patatas. Kung hindi inaalagaan ang varieties na ito, malamang ay marami na dito ang nawal na magpakailanman.
Marami pa ring mga species ng halaman, hayop at insekto ang hindi dokumentado o hindi alam ng agham. Karamihan sa biodiversity na ito ay malamang na umiiral sa tradisyunal at mga lupang ninuno ng mga katutubo. Ang mga katutubong kultura ay nabuhay na kasuwato ng kalikasan sa loob ng libu-libong taon, at nagtataglay ng mahahalagang kaalaman para sa pagaalaga at pagpapanumbalik ng mga ecosystem at paglinang ng biodiversity.
Gayunpaman sa buong mundo, maraming mga katutubong komunidad ay kinailangang iwan ang kanilang mga kabuhayan at mga lupang ninuno dahil sa pagkawala ng lupa dahil sa malalaking proyekto sa pag-unlad, o naging mga refugee sa klima dahil sa mga kalamidad na nauugnay sa pagbabago ng klima. Halimbawa sa Alaska, ang estado ng US na may pinakamalaking katutubong populasyon, ang pagtaas ng antas ng dagat at pagdami ng mga sunog ay sapilitang inilipat ang ilan sa mga pamayanang ito.
Dahil sa ilang siglo ng marginalization at kolonisasyon, ang mga katutubong tao ay halos tatlong beses na malamang na mabuhay sa matinding kahirapan kumpara sa kanilang mga di-katutubong katapat. Ang krisis sa biodiversity ay nakaugnay din sa hinaharap ng mga natatanging kulturang ito at ang kanilang mga sistema ng kaalaman, wika at pagkakakilanlan.
= 3. Bakit tayo nasa isang klima at krisis sa ekolohiya? =
Sa seksyong ito ay tutuklasin natin kung paano ang ilan sa mga nangingibabaw na 'pananaw sa mundo' ng nakaraang mga siglo ay humubog ng isang saloobin sa kalikasan na pinagmulan ng krisis sa klima at ekolohiya ngayon.
Ang krisis sa klima at biodiversity ay isang kumplikadong problema at resulta ng maraming magkakaugnay na isyu sa politika, ekonomiya at lipunan. Ang isa sa mga kadahilanan na pinagbabatayan ng kahirapan sa pagtugon sa hamon na ito ay ang ilan sa mga "pananaw sa mundo" na pinagbabatayan ng krisis ng klima at ekolohiya.
Ang isang pananaw sa mundo ay katulad ng isang pares ng baso na ginagamit namin upang makita ang mundo sa paligid natin. Ang ating pananaw sa mundo ay kumakatawan sa ating mga pangunahing halaga at paniniwala, at hinuhubog nito kung paano tayo nag-iisip at kung ano ang inaasahan natin mula sa mundo. Naiimpluwensyahan ito ng ating sariling mga karanasan, mga paniniwala at halagang ipinapasa sa atin ng ating mga pamilya at guro, at mga paniniwala at halaga ng kulturang kinalakihan namin. Ang aming pananaw sa mundo ay nakakaapekto sa kung paano natin nakikita at kumilos sa mundo.
Ngayon ang "economic growth" ay madalas na ginagamit bilang isang marker ng pag-unlad at isang tagapagpahiwatig na ang mga pamantayan ng pamumuhay ay napapabuti. Gayunpaman, ang ideya ng paglago ng ekonomiya ay madalas na kasama ang isang pananaw sa mundo na nangingibabaw at sinasamantala ng mga tao ang kalikasan. Ang "pananaw sa mundo" na ito ay gamit ng maraming mga bansa na nagpapadumi ng kalikasan, at marami ang naniniwala na ito ay nakaugat 400 taon na ang nakakalipas, sa isang tagal ng panahon na kilala bilang Rebolusyong Siyentipiko. Ang mga intelektuwal sa panahong ito ay nagsulat tungkol sa kung paano ang tao ay nakahihigit sa kalikasan, at kung bakit karapatan ng mga tao na mangibabaw sa kalikasan. Ang mga ideya na unang kumalat sa panahong ito ay labis na umimpluwensya sa mga sumunod na siglo, at nakatulong sa kanilang paggawa ng mga batas, teknolohiya, paraan ng pamumuhay, kaugalian at kultura na ginagamit pa rin ng mga mayayamang bansa ngayon. Marami sa mga ganitong paraan ng pamumuhay ay naipasa na, o ipinataw sa, iba pang mga bansa sa buong mundo.
Mula noong Rebolusyong Pang-industriya, ang mga pagsulong sa agham at teknolohiya ay nagpalayo sa mga taong naninirahan sa mga mayayamang bansa mula sa kanilang direktang pag-asa sa kalikasan. Milyun-milyong tao ang lumipat sa lungsod at nagsimulang magtrabaho sa mga pabrika, kung saan nagpapatakbo sila ng mga makina, sa halip na gumawa ng mga bagay gamit ang mga tool sa kamay at magtrabaho sa lupa. Sa panahong ito ang mga bagong teknolohiya tulad ng steam train, ang sasakyan at ang electric lightbulb ay mabilis na binago ang buhay ng mga tao - tulad ng kung paano binago ng mga mobile phone, personal na computer at internet ang buhay ngayon kumpara sa 50 taon na ang nakakaraan. Habang walang alinlangang nakikinabang ang mga tao sa ilang mga pagbabagong teknolohikal - halimbawa sa pamamagitan ng paghubog ng modernong gamot - pinapayagan ng mga bagong teknolohiya ang mga tao na mangibabaw at kumuha mula sa kalikasan sa isang paraan na hindi posible dati.
Pinayagan ng Rebolusyong Pang-industriya ang malawakang pagmimina ng mga fossil fuel. Ang pagsusunog na mga fossil fuel ay naging angunahing mapagkukunan ng enerhiya sa loob ng higit sa 100 taon, at ito ang nagtulak sa kaunlaran ng ekonomiya. Bilang resulta nito, ang mga mayayamang bansa tulad ng US, UK, at mga bansa sa EU ay gumawa ng pinakamalaking dami ng mga greenhouse gases sa paglipas ng panahon. Ngayon, habang ang mga bansa tulad ng Tsina at India ay sumusunod sa parehong landas ng pag-unlad tulad ng mga mayayamang bansa, mas maraming tao ang umaasa sa pagsusunog na mga fossil fuel bawat taon. Sa mabilis na lumalagong ekonomiya nito, ang China ang kasalukuyang pinakamalaking pinagmumulan ng mga greenhouse gas sa buong mundo. Sa kabuuang kasaysayan, ang US ang naging pinakamalaking emitter, nangangahulugang naglabas ito ng pinakamaraming dami ng mga greenhouse gas sa paglipas ng panahon. Sa limang nangungunang nag-ambag sa emissions, ang US ay mayroon ding pinakamataas na emissions ng CO2 bawat tao.
Ang krisis sa klima at ekolohiya ay isang multidimensional na problema, at imposibleng makahanap ng isang salaysay tungkol sa kung bakit ito nangyayari, o kung bakit may kabiguan sa pagtugon dito. Napakahirap din para sa mga tao ang maunawaan ang laki at mga implikasyon ng klima at krisis sa ekolohiya, at nililimitahan nito ang kakayahan ng mga tao na kumilos ng agaran.
Ang mga paraan ng pamumuhay na nakakasama sa kalikasan at naglalabas ng carbon ay malalim na naka-embed sa mga modernong lipunan. Tinawag ng ilan ang klima at krisis sa ekolohiya na isang "krisis ng ugnayan" sa pagitan ng mga tao at kalikasan. Upang lumipat sa isang mas sustainable na hinaharap, sinasabi ng iba na kailangan nating "gumawa ng kapayapaan" sa kalikasan at ibahin ang ating mga pang-ekonomiya, pananalapi at produktibong sistema. Noong 2021, isang pangkat ng mga mananaliksik ang kumilala ng siyam na magkakaugnay na mga dahilan para sa aming sama-sama na pagkabigo na tugunan ang krisis sa klima sa nakaraang tatlong dekada. Ayon sa kanila, upang matugunan nang sapat ang krisis na ito, kailangang tanungin ang marami sa mga pangunahing pananaw sa mundo sa gitna ng industriyalisado, mayamang mga lipunan.
Ang mga tao ay mga biological na hayop, at ang Planet Earth ang ating tirahan. Sa halip na hiwalay sa kalikasan, bahagi talaga tayo ng kalikasan at nakasalalay dito para sa ating kaligtasan. Ang mga mikroorganismo sa ating tiyan ay tumutulong sa pantunaw, habang ang iba ay bahagi ng aming balat. Ang mga pollinator tulad ng mga bubuyog at kulisap ay tumutulong sa paggawa ng pagkaing kinakain natin, habang ang mga puno at halaman ay sumisipsip ng CO2 na pinapalabas natin at gumagawa ng oxygen na kailangan nating sa paghinga.
Sa kabila ng maraming dekada ng pagkilos sa klima, ang mga mayayamang lipunan ay hindi pa nakakapag-isip ng mga kanais-nais na paraan ng pamumuhay na hindi nakaugnay sa mga fossil fuel, o umaasa pa rin sa paglago ng ekonomiya bilang isang senyas ng pag-unlad at pag-unlad.
Ang isang malusog na kapaligiran ay ang pangunahing kinakailangan para sa isang sustainable na ekonomiya. Karaniwan nang tinatanggap na ang produksyon ng ekonomiya - gross domestic product (GDP) - bilang isang sukat ng paglago ng ekonomiya ay dapat na pupunan ng "inclusive wealth" (ang kabuuan ng ginawa, tao at natural na kapital), na isinasaalang-alang ang kalusugan ng kapaligiran at isang mas mahusay na sukatan kung ang mga patakaran ng pambansang pang-ekonomiya ay napapanatili para sa kabataan ng ngayon at mga susunod na henerasyon .
= 4. Mga Negosasyong Pandaigdigan =
Ang mga namumuno sa mundo ay magtatagpo sa Glasgow ngayong taon upang pag-usapan ang tungkol sa pagbabago ng klima, at sa Tsina upang pag-usapan ang tungkol sa krisis sa ekolohiya. Sa seksyong ito aalamin natin kung ano ang mga layunin ng negosasyong ito, at kung paano ito natutugunan sa ngayon.
=== Ano ang nakamit ng mga negosasyon sa klima sa ngayon? ===
Pinag-aaralan ng mga siyentipiko ang pagbabago ng klima na dulot ng tao sa loob ng mga nakalipas na dekada. Ang United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) ay nilagdaan sa Rio de Janeiro noong 1992, at ang Conferences of the Parties (COP) ay ginaganap bawat taon mula noong 1995. Ang layunin ng mga kumperensya ay upang talakayin kung ano ang gagawin tungkol sa pagbabago ng klima, at upang magmungkahi ng mga hakbang na gagawin ng mga kalahok na estado upang matugunan ang pagbabago ng klima.
Noong 2015, nagpulong ang mga pinuno ng mundo sa Paris para sa COP21. Ang mga resulta ng kumperensyang iyon ay, sa kauna-unahang pagkakataon, ang mga pinuno ng mundo ay umabot sa isang kasunduan sa malakihang aksyon laban sa pagbabago ng klima. Nasa 196 na mga kalahok na estado sa buong mundo ay sumang-ayon na limitahan ang pag-init ng mundo sa mas mababa sa 2°C, mas mabuti na 1.5°C. Halos lahat ng mga bansa ay gumawa ng isang pangako (isang pangako o isang "nationally determined contribution", NDC) na limitahan ang kanilang mga emissions ng greenhouse gas at babaan ang kanilang kontribusyon sa pagbabago ng klima. Ang mga pangako na ito ay dapat i-update bawat limang taon.<blockquote>Mayroong dalawang layunin na nauugnay sa paglilimita sa pagbabago ng klima sa Kasunduan sa Paris:
# Limitahan ang pag-init ng mundo sa maximum na 2°C sa pagtatapos ng siglo (2100), at mas mabuti na 1.5°C.
# Abutin ang net-zero emissions ng 2050.
</blockquote>Kung magawa nating mabawasan nang malaki ang mga emissions ng greenhouse gas sa buong mundo sa 2030, ang susunod na yugto ay para sa mga bansa na maabot ang "net-zero" na mga emissions sa pamamagitan ng 2050. Ibig sabihin ng net zero ay pag-alis ng mga greenhouse gas mula sa himpapawid sa parehong rate tulad ng paglabas ng mga ito, o simpleng pagtatanggal ng mga emissions sa kabuuan. Maaari itong makamit sa pamamagitan ng pagtanggal ng carbon dioxide o 'pag-capture' mula sa himpapawid ng mga kagubatan, lupa at karagatan, at sa pamamagitan ng (hindi pa ganap na nagawa) mga teknolohiya na carbon-capture.<blockquote>Sa nakaraang ilang taon …
* Ang emisyon ng CO2 ng China ay tumaas ng 80 porsyento sa pagitan ng 2005 at 2018 at inaasahang patuloy na tataas sa susunod na dekada, dahil sa inaasahang rate ng paglago ng ekonomiya nito.
* Ang EU at ang mga miyembrong estado nito ay nasa track upang mabawasan ang mga emissions ng greenhouse gas ng 58 porsyento sa 2030 kumpara noong 1990.
* Ang emissions ng India ay tumaas ng halos 76 porsyento sa pagitan ng 2005 at 2017 at, tulad ng China, inaasahang patuloy na tataas hanggang 2030 dahil sa paglago ng ekonomiya ng bansa.
* Ang Russian Federation, ang ikalimang pinakamalaking greenhouse gas emitter, ay nagsumite ng kauna-unahang NDC noong 2020 na naglalayong mabawasan ang emissions ng 30 porsyento sa 2030.
* Kamakailan ay nangako ang US na bawasan ang mga emisyon nito ng 50-52% sa 2030 kumpara sa 2005, nang umakyat sa pinakamataas na nibel ang emissions
</blockquote>Kung pagsasama-samahin, tinutukoy ng mga NDC kung makakamit o hindi ng mundo ang mga pangmatagalang layunin ng Paris Agreement. Kung ang lahat ng kasalukuyang layunin na bawasan ang mga greenhouse gas emissions ay matutugunan - at hindi pa natin alam kung gagawin nila - malamang na magreresulta ito ng hindi bababa sa 3°C ng pag-init ng mundo, sa kabila ng layunin ng 2015 Paris Agreement na limitahan ang pag-init hanggang sa mas mababa sa 2°C.
Dahil ang kasalukuyang mga NDC ay hindi sapat upang matugunan ang mga layunin ng Paris Agreement, ang mga bagong NDC ay isinusumite tuwing limang taon sa UN. Ang hangarin nito ay upang mas lakihan ng bawat bansa kanilang mga target, batay sa mga layunin ng Paris Agreement. Ang bawat bansa ay nagtatatag ng iba't ibang mga layunin. Halimbawa, ang EU ay nakatuon na bawasan ang mga emission ng greenhouse gas ng 55 porsyento ng 2030 at ang UK ng 78 porsyento ng 2035. Ang France at UK ay kabilang sa mga bansa naghahangad na maabot ang net zero ng 2050 bilang isang ligal na tungkulin. Ang Japan, South Africa, Argentina, Mexico at EU ay nag-anunsyo ng kanilang layunin na maabot ang net zero sa pamamagitan ng 2050. Nangako ang China na maabot nito ang 'peak emissions' sa 2030 bago lumipat sa net zero sa pagtatapos ng 2060.
Mula noong Paris, nakamit ang ilang mga layunin. Gayunpaman ang mga bagay ay hindi gumagalaw nang sapat. Ayon sa isang kamakailang pag-aaral ng UN, kapag lahat ng mga NDC ay matutugunan, maaari pa rin itong humantong sa pagtaas ng temperatura ng halos 2.7°C sa pagtatapos ng siglo.
Sa kasalukuyang ratos, ang pag-init ay aabot sa 1.5°C sa bandang 2040 - posibleng mas maaga – at patuloy na tataas kung hindi kikilos ngayon. Ipinapakita ng ebidensya na ang mga panganib na nauugnay sa pagtaas ng 2°C sa pandaigdigang temperatura ay mas mataas kaysa sa naunang naintindihan.
Mula noong COP21, dalawang ulat mula sa Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) noong 2018 at 2021 ang nagbigay diin na ang pagkakaiba sa pagitan ng 1.5°C at 2°C na pag-init ay magreresulta sa pagkawala ng mga buhay at kabuhayan para sa milyon-milyong tao, na may higit pang masamang epekto kapag tumaas na antas ng pag-init.
Ipinakita ng pananaliksik kung paano nag-lobby ang mga kumpanya ng fuel fossil upang mapahina ang mga patakaran sa klima sa buong mundo at patuloy nilang ginagawa ito habang kunwari ay sinusuportahan nila ang Paris Agreement. Ang lobbying pampulitika ng mga interes ng fossil fuel ay nagpapaliwanag din kung bakit ang Paris Agreement ay hindi malinaw na binabanggit ang pag-decarbonization o pagbawas ng paggamit ng fossil fuel, sa kabila ng ebidensiyang pang-agham na kailangan manatili sa lupa ng karamihan ng fossil fuel upang malimitahan sa 1.5-2°C ang pag-init.
Maraming mga bansang nag-eexport ng fossil fuel ang humahadlang sa proseso ng paggawa ng desisyon sa pamamagitan ng pagtigil ng negosasyon, pagpapalala ng tensyon sa politika at pag-iwas sa anumang pagtukoy sa mga fossil fuel bilang pangunahing sanhi ng pagbabago ng klima. Ang mga bansang mayaman sa mga reserba ng fossil fuel, tulad ng Saudi Arabia, US, Kuwait, at Russia, ay partikular na naging bantog sa pagharang sa negosasyon at pakikipagtatalo sa agham tungkol sa pagbabago ng klima.
Ang mga mayayamang bansa ay nabigo na mapagpasyang tumugon sa pagbabago ng klima, kapwa sa pagkamit ng makabuluhang pagbawas ng emisyon at pagbibigay ng sapat na pananalapi. Ang kabiguan ng mga mayayamang bansa na manguna sa isyung ito ay lumikha ng kawalan ng tiwala, na nagpapagana sa mga grupo ng interes tulad ng industriya ng fuel fossil na makakuha ng isang paanan sa ilang mga umuunlad na bansa at sa gayon ay karagdagang paglagay ng mataas na carbon development, sa halip na mga alternatibong low-carbon.
Ang kakulangan ng mabilis at mapagpasyang pagkilos sa pagbabago ng klima ay hahantong sa malalaking gastos para sa mga gobyerno sa buong mundo. Mayroong mga pagtatantya na ang matinding panahon na resulta ng pagbabago ng klima ay nagkakahalaga ng $ 2 bilyon bawat araw sa 2030. Bilang karagdagan sa gastos, ang mga kaganapan at mga pattern ng panahon ay patuloy na magbabago, at makakaapekto sa kalusugan ng tao, kabuhayan, pagkain, tubig, biodiversity at paglago ng ekonomiya.
=== Ano ang nakamit ng negosasyong biodiversity sa ngayon? ===
Ang biodiversity ay may halagang pang-ekonomiya, biological at panlipunan, ngunit sa nakalipas na panahon ang halaga lamang sa pang-ekonomiyang merkado ang isinasaalang-alang.
Ang Convention on Biological Diversity (CBD) ay binuksan para sa pirmahan sa Rio De Janeiro noong 1993. Nirekognisa ng kombensyon, sa kauna-unahang pagkakataon sa internasyunal na batas, na ang pangangalaga ng biodiversity ay isang "pangkaraniwang pag-aalala para sa tao". Saklaw ng kasunduan ang mga ecosystem, species at mga mapagkukunan ng genetiko, tulad ng mga binhi.
Noong 2010, ang mga partido sa Convention on Biological Diversity (CBD) ay nagpatibay ng Strategic Plan para sa Biodiversity 2011-2020, isang sampung taong balangkas para sa aksyon ng lahat ng mga bansa upang maprotektahan ang biodiversity at ang mga benepisyong ibinibigay nito sa mga tao. Bilang bahagi ng istratehikong plano, 20 mga ambisyoso ngunit makatotohanang mga target, na kilala bilang Aichi Biodiversity Targets, ang pinagtibay.
Gayunpaman, wala sa Aichi Biodiversity Targets ang ganap na natugunan ng target na deadline ng 2020, at ipinakikita ng mga pagsusuri na mayroong katamtaman o hindi magandang pag-unlad para sa karamihan ng mga target na naglalayong tugunan ang mga sanhi ng pagkawala ng biodiversity. Bilang isang resulta, ang estado ng biodiversity ay patuloy na nasisira.
Sa 2021, ang ika-15 Conference of Parties sa Convention on Biological Diversity (CBD COP15) ay sisimulan sa Kunming, China, at makumpleto sa 2022, upang mapagsang-ayunan ang isang bagong balangkas para sa biodiversity, na may mga layunin at target.
Bilang karagdagan sa Convention on Biological Diversity, mayroong limang iba pang mga kombensiyong nauugnay sa biodiversity, kabilang ang Ramsar Convention on Wetlands, ang Convention of Migratory Species of Wild Animals (CMS), ang Convention on Trade in Endangered Species (CITES), International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture, at World Heritage Convention (WHC). Sa kabila ng maraming mga pandaigdigang kumperensya tungkol sa pagkawala ng biodiversity, wala sa mga layunin sa mga internasyunal na kasunduan ang ganap na natugunan.
Mahalaga na simulan nang kilalanin ng mga pamahalaan ang mga pakikipag-ugnayan sa pagitan ng dalawang isyu ng pagbabago ng klima at pagkawala ng biodiversity, at bumuo ng magkatugmang mga layunin, target at pagkilos.
= 5. Ano ang epekto ng pagbabago ng klima at krisis sa ekolohiya sa… =
Sa seksyong ito, titignan natin ang sukat at epekto ng pagbabago ng klima at krisis sa ekolohiya sa kalusugan ng tao at kabuhayan, ecosystem at biodiversity sa buong mundo. Ang mga epektong ito ay magiging higit o mas malubha depende sa antas ng pagkilos na ginawa natin ngayon.
== ...kalusugan ng tao at kabuhayan? ==
Ang pagbabago ng klima ay nakakasira sa kalusugan ng tao. Dinadagdagan nito ang stress na nauugnay sa klima at hahantong sa mas malaking peligro ng mga karamdaman, kakulangan sa nutrisyon, pinsala at pagkamatay sanhi ng matinding panahon tulad ng pagkauhaw, mga bagyo at pagbaha. Ang panganib na ito ay tumataas habang lalong umiinit.
Ang pagbabago ng mga pattern ng panahon ay dadagdag sa posibilidad ng mga nakakahawang sakit. Ang mga panganib mula sa ilang mga sakit na maaaring maipasa mula sa mga hayop o insekto patungo sa mga tao, tulad ng malaria at dengue fever, ay inaasahang tataas sa pag-init mula 1.5 hanggang 2°C at tataas pa kasabay ang temperatura. Halimbawa, ipinakita ng mga pag-aaral na ang pagbabago ng klima ay nauugnay sa pagtaas ng mga rate ng Lyme disease sa Canada.
Ang mga pandemiya ay maaaring mabawasan sa pamamagitan ng paggamit ng "one-health" approach. Ang mga karamdaman na tumatalon mula sa mga hayop patungo sa mga tao, tulad ng Covid-19, ay maiiwasan sa pamamagitan ng paglilimita sa pakikipag-ugnayan ng wildlife at livestock-wildlife. Sa isang "one-health" approach, ang mga propesyonal na may malawak na hanay ng karanasan at kadalubhasaan - tulad ng kalusugang pampubliko, kalusugan ng hayop, kalusugan ng halaman at ang kapaligiran - ay nagsasanib-puwersa upang makamit ang mas mahusay na kalusugang pampubliko. Ang isang "one-health" approach ay maaaring magamit upang maiwasan ang mga sakuna sa kalusugan ng tao tulad ng Covid-19.
Sa pamamagitan ng paghinto at pagwawaksi ng pagsira ng ecosystem tulad ng pagkalbo ng kagubatan, mapoprotektahan ang mga halaman na mahalaga sa pananaliksik sa medisina at mababawasan din ang peligro ng mga zoonotic disease pandemics.
Ang pagbabago ng klima ay may epekto sa paglago ng ekonomiya sa lahat ng mga rehiyon. Ang mga bansa sa tropiko at subtropics ng Timog Hemispero ay inaasahang makakaranas ng pinakamalaking negatibong epekto sa paglago ng ekonomiya dahil sa pagbabago ng klima kung ang pagtaas ng pag-init ng mundo mula 1.5 papuntang 2°C, at higit pa sa mas mataas na antas ng pag-init.
Maraming mga tao sa buong mundo ang naninirahan sa mga rehiyon na, pagdating ng 2015, ay makakaranas na ng pag-init ng higit sa 1.5°C sa isang panahon. Ang epekto ng pagbabago ng klima ay mararanasan ng mga pinakamahirap na tao. Ang paglilimita sa pag-init ng mundo sa 1.5°C, kumpara sa 2°C, ay maaaring makabawas sa bilang ng mga tao na haharap sa mga peligro ng klima hanggang sa ilang daang milyon sa pamamagitan ng 2050.